SO SÁNH “VỢ NHẶT” VÀ “CHÍ PHÈO”
1. Giống nhau
a. Cùng phản ánh số phận con người dưới đáy xã hội
Vợ nhặt viết về những con người đói khát, bấp bênh, sắp chết đói trong nạn đói 1945: Tràng, bà cụ Tứ, người đàn bà theo không.
Chí Phèo phản ánh những số phận bị tha hóa, bị đẩy ra rìa trong xã hội phong kiến nửa thực dân: Chí – từ một anh nông dân hiền lành thành “con quỷ dữ” của làng Vũ Đại.
→ Đều cho thấy sự tàn nhẫn của xã hội cũ đã đẩy con người vào bước đường cùng.

b. Đề cao giá trị nhân phẩm và khát vọng sống
Trong đói khát, cái chết cận kề, Tràng và người “vợ nhặt” vẫn kiếm tìm hạnh phúc – ánh sáng của lòng nhân và khát vọng được sống như một con người.
Chí Phèo dù bị tha hóa vẫn khao khát làm người lương thiện: “Tao muốn làm người lương thiện!”, “Ai cho tao lương thiện?”
→ Hai tác phẩm đều xoáy vào khát vọng sống – được làm người – quyền được yêu thương.

c. Nghệ thuật hiện thực sắc bén, nhân đạo sâu sắc
Cả Kim Lân và Nam Cao đều là cây bút hiện thực xuất sắc, nhìn thấu đáy xã hội và viết bằng tấm lòng nhân đạo: thương người, nâng đỡ người nghèo.

2. Khác nhau
a. Bối cảnh xã hội
Phương diện
Vợ nhặt
Chí Phèo
Bối cảnh
Nạn đói 1945 – thảm họa đói khát khủng khiếp
Làng Vũ Đại thời phong kiến nửa thực dân
Áp lực xã hội
Cái chết vì đói, sự sống mong manh
Bị áp bức, bóc lột và tha hóa bởi cường hào, thực dân

b. Kiểu nhân vật
Con người bị đe dọa sự sống (Vợ nhặt):

Người “vợ nhặt” theo Tràng về vì miếng ăn.
Cả xóm ngụ cư bị đẩy vào ranh giới sinh – tử.
Con người vẫn còn nguyên nhân tính, vẫn hướng về gia đình – hi vọng.
Con người bị tha hóa (Chí Phèo):

Chí Phèo từ lương thiện → bị bóc lột, đẩy vào tù → tha hóa → trở thành “quỷ dữ”.
Tha hóa không chỉ về hình dạng mà cả tâm hồn.
Khi được Thị Nở cứu – bản tính người mới trỗi dậy.
→ Nhân vật của Kim Lân nghèo nhưng vẫn còn nhân tính; Nam Cao miêu tả sự mất nhân tính rồi tìm lại.

c. Cách xây dựng xung đột và tình huống truyện
Yếu tố
Vợ nhặt
Chí Phèo
Tình huống trung tâm
Nhặt được vợ trong nạn đói – nghịch cảnh mà vẫn nảy nở hạnh phúc
Sự tha hóa – thức tỉnh – bi kịch bị từ chối quyền làm người
Kiểu xung đột
Xung đột giữa cái đói – sự sống
Xung đột giữa lương thiện – tha hóa, giữa Chí và xã hội
Kết thúc
Mở ra hi vọng (đoàn người phá kho thóc)
Bi kịch: Chí giết Bá Kiến rồi tự sát
→ Vợ nhặt hướng đến niềm tin vào sự sống; Chí Phèo là bi kịch không lối thoát.

d. Thông điệp nghệ thuật
Kim Lân: Trong bóng tối của cái đói vẫn le lói ánh sáng tình người; con người vẫn muốn hướng về tổ ấm, gia đình, tương lai.
Nam Cao: Xã hội bất công có thể nghiền nát cả nhân tính; khao khát lương thiện là tiếng kêu xé lòng nhưng không phải lúc nào cũng được đáp lại.

3. Kết luận chung
Giống nhau: cùng viết về số phận con người ở đáy xã hội, cùng có tư tưởng nhân đạo bền bỉ, cùng xoáy vào khát vọng sống – được làm người.
Khác nhau: bối cảnh, kiểu nhân vật, mức độ bi kịch, cách thể hiện hiện thực.

Vợ nhặt → hướng về hi vọng, sự hồi sinh nhân tính.
Chí Phèo → khắc họa bi kịch bị chối bỏ quyền làm người.

Dĩ nhiên rồi! Mình sẽ trình bày phần so sánh giữa “Vợ nhặt” của Kim Lân và “Chí Phèo” của Nam Cao một cách mạch lạc, không dùng bảng.

 Về nội dung và nhân vật
“Chí Phèo” là bi kịch của một con người bị xã hội tước đoạt quyền làm người. Chí từ một người lương thiện bị đẩy vào con đường lưu manh, sống trong men rượu và sự thù hận. Nhưng khi gặp Thị Nở, anh khao khát được sống tử tế, được làm người. Bi kịch xảy ra khi xã hội không chấp nhận sự hoàn lương của anh.
“Vợ nhặt” lại là câu chuyện về Tràng – một người đàn ông nghèo, sống giữa nạn đói khủng khiếp. Trong hoàn cảnh đó, anh “nhặt” được vợ. Tình huống tưởng như bi hài lại mở ra ánh sáng nhân văn: khát vọng sống, khát vọng yêu thương vẫn tồn tại ngay cả khi cái chết cận kề.

 Về giá trị nhân đạo
Nam Cao thể hiện sự xót xa cho số phận bị tha hóa, đồng thời khẳng định rằng bản chất con người là lương thiện, chỉ xã hội mới khiến họ trở nên méo mó.
Kim Lân lại khơi dậy niềm tin vào tình người, vào khả năng hồi sinh của nhân tính ngay giữa thảm họa. Tác phẩm của ông nhẹ nhàng nhưng sâu sắc, gieo hy vọng thay vì bi kịch.

 Về nghệ thuật
Nam Cao thiên về phân tích tâm lý, sử dụng ngôn ngữ sắc sảo, giọng văn châm biếm xen lẫn bi thương. Kim Lân lại chọn cách kể chuyện giản dị, gần gũi, giàu chất dân gian và cảm xúc.

 Tổng kết
Cả hai tác phẩm đều là đỉnh cao của văn học hiện thực Việt Nam, nhưng nếu “Chí Phèo” là tiếng kêu đau đớn của con người bị chối bỏ, thì “Vợ nhặt” là ánh sáng le lói của hy vọng và tình thương trong bóng tối đói nghèo.