SOẠN VĂN: SÔNG NÚI NƯỚC NAM
- Thể loại: Thơ thất ngôn tứ tuyệt (Đường luật)
- Tác giả: Không rõ, thường cho là của Lý Thường Kiệt
- Hoàn cảnh sáng tác: Khoảng năm 1076, khi quân Tống xâm lược nước ta, bài thơ được đọc vang lên trong đền thờ, tiếp thêm khí thế cho quân dân Đại Việt.
1. Văn bản:
Nam quốc sơn hà Nam đế cư
Tiệt nhiên định phận tại thiên thư
Như hà nghịch lỗ lai xâm phạm?
Nhữ đẳng hành khan thủ bại hư.
 Dịch nghĩa:
Sông núi nước Nam do vua Nam ở,
Rành rành định phận ở sách trời.
Cớ sao lũ giặc sang xâm phạm?
Chúng bay sẽ bị đánh tơi bời!
 2. Trả lời câu hỏi SGK
Câu 1: Bài thơ nói lên điều gì?
=> Khẳng định chủ quyền đất nước là thiêng liêng, do trời định. Bài thơ cũng thể hiện ý chí bảo vệ đất nước và cảnh báo quân xâm lược sẽ thất bại nếu xâm phạm lãnh thổ.
Câu 2: Câu thơ đầu có ý nghĩa gì?
=> Câu “Nam quốc sơn hà Nam đế cư” nghĩa là: Sông núi nước Nam là nơi vua Nam ở → khẳng định lãnh thổ và quyền làm chủ đất nước của dân tộc ta.
Câu 3: Câu thơ thứ hai nói lên điều gì?
=> Câu “Tiệt nhiên định phận tại thiên thư” nghĩa là: Chủ quyền đã được sách trời quy định rõ ràng → khẳng định rằng đó là lẽ trời, không ai được xâm phạm.
Câu 4: Câu thơ thứ ba đặt ra điều gì?
=> Câu hỏi “Như hà nghịch lỗ lai xâm phạm?” là lời chất vấn quân xâm lược: Sao lại dám trái lẽ trời mà xâm phạm nước Nam?
Câu thơ cuối thể hiện thái độ gì?
=> Câu “Nhữ đẳng hành khan thủ bại hư” là lời cảnh báo cứng rắn: Kẻ thù nhất định sẽ bị đánh bại thê thảm.
3. Ghi nhớ (ý chính)
“Sông núi nước Nam” là bản tuyên ngôn độc lập đầu tiên của nước ta.
Thể hiện rõ ràng:
Chủ quyền lãnh thổ
Chính nghĩa bảo vệ đất nước
Tinh thần quyết tâm đánh giặc
Ngôn ngữ mạnh mẽ, ý nghĩa sâu xa.

Trả lời:

- Bối cảnh xuất hiện của bài thơ: Năm 1077, quân Tống do Quách Quỳ chỉ huy xâm lược nước ta. Vua Lí Nhân Tông sai Lí Thường Kiệt đem quân chặn giặc ở phòng tuyến sông Như Nguyệt, bỗng một đêm, quân sĩ nghe từ trong đền thờ hai anh em Trương Hống và Trương Hát có tiếng ngâm bài thơ này.

- Đây là bài thơ thần là vì đây là một trong những áng thơ đầu tiên thể hiện tấm lòng yêu nước mạnh mẽ, sục sôi trong hoàn cảnh đất nước có giặc ngoại xâm.

Câu 2 (trang 15 sgk Ngữ văn 9 Tập 1): Xác định đặc điểm thể loại của bài thơ (số dòng, số chữ, niêm, luật và cách hiệp vần ở bản phiên âm)

Trả lời:

- Bài thơ có tất cả 4 câu thơ (dòng thơ), mỗi câu thơ có 7 chữ.

- Gieo vần: Gieo vần vào tiếng cuối các câu 1 - 2 - 4 (tiếng cuối câu 3 bắt buộc thanh trắc).

Câu 3 (trang 15 sgk Ngữ văn 9 Tập 1): Hai dòng thơ đầu khẳng định điều gì? Các từ ngữ “Nam quốc”, “Nam đế” “tiệt nhiên”, “định phận”. “thiên thư” đóng vai trò gì trong việc khẳng định điều đó?

Trả lời:

- Hai câu thơ đầu khẳng định chủ quyền, lãnh thổ của đất nước.

- Các từ ngữ “Nam quốc”, “Nam đế” “tiệt nhiên”, “định phận”. “thiên thư” đóng vai trò quan trọng trong việc khẳng định chủ quyền của đất nước ngoài ra thể hiện sự tự tôn, lòng tự hào dân tộc.

Câu 4 (trang 15 sgk Ngữ văn 9 Tập 1): Phân tích hai dòng thơ cuối để làm rõ nội dung (tư tưởng và tình cảm) mà tác giả muốn thể hiện.

Trả lời:

"Như hà nghịch lỗ lai xâm phạm

Nhữ đẳng hành khan thủ bại hư"

Hai câu thơ cuối là lời cảnh báo đanh thép, kiên quyết thể hiện ý chí quyết chiến, quyết thắng để giữ vững nền độc lập, tự do của Tổ quốc. Đồng thời khẳng định vững chắc chủ quyền độc lập và bình đẳng của dân tộc ta.

Câu 5 (trang 15 sgk Ngữ văn 9 Tập 1): Theo em, hai dòng thơ đầu và hai dòng thư cuối có mối liên hệ như thế nào?

Trả lời:

- Hai dòng thơ đầu và hai dòng thơ cuối có mối quan hệ bổ sung. Nếu hai dòng thơ đầu khẳng định chủ quyền của đất nước thì hai dòng thơ sau lời cảnh báo đanh thép, kiên quyết thể hiện ý chí quyết chiến, quyết thắng để giữ vững nền độc lập, tự do của Tổ quốc.

Câu 6 (trang 15 sgk Ngữ văn 9 Tập 1): Bài Sông núi nước Nam gợi lên trong em những tình cảm, cảm xúc gì? Theo em, nội dung tư tưởng bài thơ có ý nghĩa như thế nào với thế hệ trẻ ngày nay?

Trả lời:

- Bài thơ gợi lên trong em niềm tự hào, lòng yêu nước và ý chí quyết tâm bảo vệ đất nước.

- Nội dung bài thơ có ý nghĩa vô cùng quan trọng đối với thế hệ trẻ ngày nay. Bài thơ là lời nhắc nhở thế hệ trẻ phải luôn cố gắng học tập tốt, giữ vững truyền thống văn hóa của dân tộc.