Thuyết minh về bài thơ “Tự tình” của Hồ Xuân Hương
Trong kho tàng văn học trung đại Việt Nam, Hồ Xuân Hương là một hiện tượng độc đáo – nhà thơ nữ với tiếng thơ mạnh mẽ, táo bạo, vừa trào phúng, vừa trữ tình sâu sắc. Bài thơ “Tự tình” (bài II) là một trong những tác phẩm tiêu biểu thể hiện rõ phong cách ấy, đồng thời bộc lộ tâm sự kín đáo mà đầy mãnh liệt của người phụ nữ tài hoa trong xã hội phong kiến xưa.

Bài thơ “Tự tình” được viết theo thể thơ Thất ngôn bát cú Đường luật, gồm 8 câu, mỗi câu 7 chữ, tuân thủ nghiêm ngặt niêm luật. Nhưng trong cái khuôn phép ấy lại ẩn chứa tâm trạng đầy bứt phá, phẫn uất và đau đớn của một người phụ nữ cô đơn giữa đêm khuya. Mở đầu bài thơ, Hồ Xuân Hương viết:

“Đêm khuya văng vẳng trống canh dồn,
Trơ cái hồng nhan với nước non.”

Âm thanh "trống canh dồn" như thúc giục, như gợi nhịp thời gian trôi qua nặng nề, cô độc. Câu thơ thứ hai là nỗi trơ trọi, tủi hờn của một người phụ nữ đẹp mà lẻ loi, sống giữa xã hội đầy định kiến, khắt khe.

Những câu tiếp theo thể hiện sự phản kháng âm thầm nhưng mạnh mẽ của nhà thơ trước số phận:

“Chén rượu hương đưa say lại tỉnh,
Vầng trăng bóng xế khuyết chưa tròn.”

Chén rượu uống vào để quên sầu, nhưng càng uống lại càng tỉnh, càng thấy cô đơn. Hình ảnh vầng trăng khuyết là ẩn dụ cho kiếp người, cho cuộc đời chưa trọn vẹn của tác giả.

Đặc biệt, hai câu thực:

“Xiên ngang mặt đất rêu từng đám,
Đạp dọc chân trời đá mấy hòn.”

là hình ảnh đậm chất tạo hình và ẩn dụ, mang tính nổi loạn, vượt thoát, thể hiện khát khao sống mạnh mẽ, vươn lên phá bỏ mọi ràng buộc, số phận. Đây là điểm độc đáo làm nên sự mới mẻ, táo bạo của thơ Hồ Xuân Hương.

Dù kết bài thơ bằng sự buông xuôi:

“Ngán nỗi xuân đi xuân lại lại,
Mảnh tình san sẻ tí con con.”

Nhưng đó không phải là sự cam chịu yếu đuối, mà là nỗi chua chát, đắng cay của một người đàn bà ý thức rõ sự nhỏ bé của hạnh phúc bản thân trong xã hội phong kiến.

“Tự tình” không chỉ là lời tự sự, mà còn là tiếng nói đại diện cho số phận người phụ nữ trong xã hội xưa. Qua đó, Hồ Xuân Hương đã để lại một dấu ấn mạnh mẽ, táo bạo mà đầy chất nhân văn, góp phần khẳng định vị trí của bà như một “bà chúa thơ Nôm” độc đáo trong nền văn học dân tộc.