Sự phân bố dân cư và mật độ dân số trên thế giới thay đổi theo thời gian và không đều trong không gian do nhiều yếu tố khác nhau tác động. Dưới đây là một số lý do chính giải thích tại sao hiện tượng này xảy ra:

1. Yếu tố tự nhiên
Điều kiện khí hậu và địa lý: Những khu vực có khí hậu ôn hòa, nguồn nước dồi dào, đất đai phì nhiêu, và điều kiện sinh sống thuận lợi như ven biển, đồng bằng, hay các vùng sông ngòi sẽ thu hút dân cư. Ví dụ, các đồng bằng sông Hồng (Việt Nam), đồng bằng sông Nile (Ai Cập), hay vùng đồng bằng sông Amazon đều có dân cư đông đúc vì có điều kiện canh tác thuận lợi. Trong khi đó, những vùng khô cằn, núi non, hoang mạc hay vùng cực ít hoặc không có dân cư do khó khăn trong việc sinh sống và phát triển kinh tế.
Tài nguyên thiên nhiên: Những nơi giàu tài nguyên thiên nhiên như khoáng sản, năng lượng, đất nông nghiệp, hoặc nước ngọt thường thu hút dân cư và phát triển mạnh mẽ về công nghiệp, nông nghiệp, khiến mật độ dân số tại đó cao hơn.
2. Yếu tố kinh tế
Cơ hội việc làm và phát triển kinh tế: Những khu vực có nền kinh tế phát triển, các thành phố lớn, khu công nghiệp sẽ thu hút nhiều người từ các vùng nông thôn đến sinh sống và làm việc. Các thành phố lớn như New York, Tokyo, London, hay Paris có mức độ tập trung dân cư cao vì cơ hội nghề nghiệp, giáo dục, y tế và các dịch vụ công cộng phong phú.
Công nghiệp hóa và đô thị hóa: Quá trình công nghiệp hóa và đô thị hóa kéo theo sự dịch chuyển dân cư từ nông thôn ra thành thị. Những khu vực đô thị hoặc các thành phố lớn có sự phát triển mạnh về hạ tầng cơ sở, ngành công nghiệp, dịch vụ, kéo theo sự gia tăng dân số và mật độ dân cư cao.
3. Yếu tố xã hội và chính trị
Chính sách dân số: Chính sách của các quốc gia như khuyến khích hoặc hạn chế sinh con, di cư quốc tế, và các chính sách phát triển vùng có thể tác động đến phân bố dân cư. Ví dụ, các quốc gia như Trung Quốc đã áp dụng chính sách một con trong nhiều năm, còn các nước phát triển thường có chính sách khuyến khích nhập cư để bù đắp sự già hóa dân số.
Chiến tranh và thiên tai: Những khu vực bị ảnh hưởng bởi chiến tranh, thiên tai (lũ lụt, động đất, hạn hán) có thể dẫn đến di cư hoặc giảm dân số tạm thời hoặc vĩnh viễn. Các cuộc di cư lớn diễn ra từ các vùng bị chiến tranh tàn phá như Syria, Afghanistan, hay các vùng chịu tác động mạnh mẽ của thiên tai (như các khu vực bị ảnh hưởng bởi động đất, sóng thần ở Nhật Bản, Indonesia) khiến mật độ dân số ở một số khu vực thay đổi theo thời gian.
4. Yếu tố văn hóa và lịch sử
Lịch sử phát triển: Các vùng đất có lịch sử phát triển lâu dài, với các nền văn minh cổ đại (như Mesopotamia, Trung Quốc, Ấn Độ, Ai Cập,…) đã tạo ra các trung tâm văn hóa, kinh tế, và tôn giáo, thu hút dân cư từ nhiều thế kỷ qua. Những khu vực này vẫn duy trì mật độ dân số cao cho đến ngày nay.
Di cư và di dân: Các dòng di cư lớn trong lịch sử, như các cuộc di cư do chiến tranh, khủng hoảng kinh tế, hoặc tìm kiếm cơ hội mới, đã tạo nên những cộng đồng dân cư lớn ở các khu vực nhất định. Ví dụ, sự phát triển của các khu dân cư ở Bắc Mỹ, Nam Mỹ, và Úc có ảnh hưởng từ các cuộc di cư lịch sử từ châu Âu và châu Á.
5. Yếu tố y tế và chất lượng sống
Y tế và chăm sóc sức khỏe: Những quốc gia và vùng lãnh thổ có chất lượng y tế tốt, tỷ lệ tử vong thấp, và tuổi thọ cao sẽ có mật độ dân số gia tăng. Ví dụ, các quốc gia phát triển ở châu Âu và Bắc Mỹ có mật độ dân số cao nhờ vào hệ thống chăm sóc sức khỏe tiên tiến và lối sống lành mạnh.
Môi trường sống và chất lượng sống: Môi trường sống tốt và chất lượng sống cao cũng là một yếu tố thu hút dân cư. Những thành phố hoặc khu vực có điều kiện sống lý tưởng, không khí trong lành, môi trường xanh, ít ô nhiễm, an ninh tốt sẽ dễ dàng thu hút dân cư từ các khu vực khác.
Kết luận
Sự phân bố dân cư và mật độ dân số trên thế giới không đều trong không gian và thay đổi theo thời gian là kết quả của một sự tương tác phức tạp giữa các yếu tố tự nhiên, kinh tế, xã hội, lịch sử và chính trị. Những khu vực có điều kiện thuận lợi về khí hậu, đất đai, tài nguyên, kinh tế, và cơ hội phát triển sẽ thu hút dân cư, trong khi các khu vực khó khăn, chịu ảnh hưởng bởi thiên tai, chiến tranh hoặc thiếu cơ hội sẽ có mật độ dân số thấp. Sự biến động của các yếu tố này theo thời gian có thể thay đổi hướng di cư và phân bố dân cư trên thế giới.