1. Tìm hiểu chung về tác giả, tác phẩm

Bài thơ "Nói với con" là một tác phẩm nổi tiếng của Y Phương, một nhà thơ người dân tộc Tày. Y Phương là một trong những cây bút nổi bật trong nền thơ ca cách mạng Việt Nam, đặc biệt là trong giai đoạn kháng chiến chống Mỹ. Tác phẩm "Nói với con" được sáng tác trong bối cảnh cuộc sống của đồng bào miền núi, đồng thời thể hiện tình cảm sâu sắc của người cha đối với con cái và mối quan hệ giữa con với gia đình, quê hương.

Bài thơ mang đậm âm hưởng dân tộc, với lối viết giản dị nhưng chân thành, giàu cảm xúc và rất gần gũi với đời sống tâm hồn của mỗi con người. Thông qua bài thơ, Y Phương không chỉ gửi gắm tình cha con mà còn thể hiện tình yêu sâu nặng đối với quê hương đất nước.

2. Tìm hiểu thể loại và các dấu hiệu thể loại

Bài thơ "Nói với con" được viết theo thể thơ tự do, không tuân theo một khuôn mẫu chặt chẽ về số câu hay nhịp điệu, nhưng vẫn mang lại sự mềm mại, dễ hiểu.

Nhân vật trữ tình trong bài là người cha, người trực tiếp gửi gắm tình cảm và những suy nghĩ, tâm tư của mình tới đứa con.
Đối tượng trữ tình chính là đứa con của người cha, và cũng chính là mối quan hệ gia đình, quê hương.
Mạch cảm xúc: Mạch cảm xúc trong bài thơ là sự truyền đạt từ tình yêu thương, sự tự hào về quê hương, gia đình, tới niềm mong mỏi con cái phải sống sao cho xứng đáng, gắn bó với gia đình và quê hương.
Phương thức biểu đạt: Bài thơ sử dụng phương thức tự sự kết hợp với miêu tả và biểu cảm, nhằm thể hiện rõ ràng cảm xúc và suy nghĩ của người cha, qua đó tạo nên một dòng tâm sự chân thành và sâu sắc.
Định hướng khám phá văn bản: Khi khám phá bài thơ, cần chú ý đến sự thể hiện tình cảm gia đình qua những lời nói chân thành, gần gũi của người cha đối với con cái. Chúng ta cũng sẽ tìm hiểu hình ảnh quê hương qua cách miêu tả của tác giả và các biện pháp tu từ mà tác giả sử dụng để tăng tính thẩm mỹ, gợi cảm cho bài thơ.

3. Người cha đã nhìn nhận về mối quan hệ giữa "con" với gia đình thể hiện qua những dòng thơ nào? Nét độc đáo về nghệ thuật trong các dòng thơ ấy và tác dụng của chúng? Từ đó, em nhận xét gì về mối quan hệ giữa con với gia đình?

Trong bài thơ, mối quan hệ giữa "con" với gia đình được thể hiện rõ qua những lời nhắn nhủ của người cha:
“Con ơi, con có nhớ không?”
Dòng thơ này mang đến một cảm giác gần gũi, như người cha đang tâm sự với con, truyền đạt những suy nghĩ và tình cảm trong suốt quá trình lớn lên của đứa con.

Nét độc đáo về nghệ thuật là sự sử dụng biện pháp đặt câu hỏi để khơi gợi sự nhớ nhung, khơi dậy ký ức của con đối với gia đình. Câu hỏi “Con ơi, con có nhớ không?” vừa thể hiện tình yêu thương, vừa thể hiện mong muốn người cha muốn con nhớ về nguồn cội, về gia đình.

Tác dụng: Những câu thơ này khơi dậy tình cảm, khẳng định mối liên hệ mật thiết giữa con và gia đình. Tình cảm gia đình qua đó trở thành sợi dây kết nối, bền vững theo thời gian và những thăng trầm trong cuộc sống.

4. Tìm các dòng thơ biểu đạt mối quan hệ giữa con với quê hương trong khổ thơ thứ nhất? Phát hiện và nêu rõ nét đặc sắc trong cách bộc lộ mối quan hệ này (Giọng điệu, hình ảnh, biện pháp tu từ)? Từ đó, em hình dung ra mối quan hệ nào giữa con và quê hương?

Trong khổ thơ thứ nhất, mối quan hệ giữa con và quê hương được thể hiện qua các câu thơ như:
“Quê hương là gì hả con?
Là tiếng suối trong như tiếng hát xa.”
Câu hỏi mở đầu không chỉ là sự trực tiếp tìm kiếm sự đồng cảm mà còn như là một sự gợi mở, mời gọi con nhìn nhận lại quê hương. Hình ảnh "tiếng suối trong như tiếng hát xa" là một hình ảnh đẹp, thể hiện sự trong sáng, thuần khiết của quê hương, mang lại cảm giác bình yên, thanh thoát.

Biện pháp tu từ: Câu hỏi và hình ảnh so sánh "tiếng suối trong như tiếng hát xa" đã khắc họa sự hòa quyện giữa thiên nhiên với tình cảm con người, thể hiện vẻ đẹp mộc mạc, bình dị nhưng cũng rất sâu sắc và gần gũi.

Từ đó, mối quan hệ giữa con và quê hương là sự gắn bó, yêu thương, không chỉ đơn giản là nơi sinh sống mà còn là một phần trong tâm hồn, là cội nguồn nuôi dưỡng con người. Quê hương trong mắt người cha là nơi gắn bó, nuôi dưỡng những giá trị tinh thần vững bền.

5. Trong khổ thơ, em thích nhất hình ảnh thơ nào? Vì sao?

Em thích nhất hình ảnh:
“Là tiếng suối trong như tiếng hát xa.”
Hình ảnh này mang lại cảm giác thư thái, trong lành, bình yên. Tiếng suối như lời thì thầm của thiên nhiên, như một bản nhạc ru lòng người, gợi lên tình yêu thương mãnh liệt của người cha đối với quê hương, đồng thời là lời nhắn nhủ đến con về vẻ đẹp của quê hương mình.

6. Khi tâm sự với con về mối quan hệ giữa con với gia đình, quê hương, cha đã bộc lộ tình cảm gì? Thể hiện qua từ ngữ nào? Từ đây, em đọc được lời nhắn nhủ gì của cha đối với con?

Khi tâm sự với con, người cha bộc lộ tình yêu thương sâu sắc và niềm tự hào về quê hương, gia đình. Từ ngữ như “Là tiếng suối trong” hay “hát xa” thể hiện tình cảm yêu mến, gắn bó với quê hương và gia đình. Lời nhắn nhủ của cha đối với con là dù đi đâu, làm gì, con cũng phải nhớ về quê hương, gia đình, để từ đó, con có thể hiểu được giá trị của tình yêu, lòng biết ơn và trách nhiệm đối với cội nguồn.

7. Từ nội dung khám phá, hãy nêu phương pháp đọc hiểu một bài thơ

Phương pháp đọc hiểu một bài thơ có thể được thực hiện qua các bước sau:

Đọc kỹ và tìm hiểu nội dung: Hiểu rõ từng câu chữ, hình ảnh và ý nghĩa của bài thơ.
Phân tích các biện pháp tu từ: Nhận diện các biện pháp tu từ như ẩn dụ, so sánh, nhân hóa, câu hỏi tu từ… để hiểu sâu sắc hơn về tác giả muốn truyền tải điều gì.
Tìm hiểu cảm xúc, tâm tư của nhân vật trữ tình: Để hiểu rõ được mạch cảm xúc của tác giả, từ đó nắm bắt được thông điệp chính.
Liên hệ với thực tế và cảm nhận cá nhân: Đọc bài thơ với sự liên hệ giữa các yếu tố trong bài thơ với trải nghiệm thực tế của bản thân hoặc những cảm nhận riêng, từ đó thấu hiểu thông điệp tác giả muốn gửi gắm.