Đoạn trích trong tác phẩm "Ai đã đặt tên cho dòng sông?" của tác giả Hoàng Phủ Ngọc Tường là một ví dụ tiêu biểu cho thể loại tùy bút (kí), mang đậm tính miêu tả, suy tư và trữ tình. Đặc điểm nổi bật của thể loại tùy bút trong đoạn trích này là:

Sự kết hợp giữa cảm xúc và trí tuệ: Tác giả không chỉ miêu tả cảnh vật mà còn gửi gắm vào đó những suy tư về lịch sử, về con người và về sự phát triển của đất nước. Câu văn "phải nhiều thế kỷ qua đi..." cho thấy sự liên kết giữa quá khứ và hiện tại, giữa thời gian và không gian, thể hiện sự cảm nhận sâu sắc về dòng sông, không chỉ là một thực thể vật lý mà còn là biểu tượng của quá trình lịch sử lâu dài của vùng đất.
Lối viết trữ tình: Dù chủ đề chính của đoạn trích là dòng sông, nhưng tác giả đã khéo léo lồng vào cảm xúc của mình qua những hình ảnh đẹp đẽ, đậm chất thi ca như "xóm làng trung Du bát ngát tiếng gà". Cảnh vật được miêu tả rất sinh động, có hồn, khiến người đọc không chỉ thấy mà còn cảm nhận được vẻ đẹp của đất trời, của con người.
Tính chất tự sự và miêu tả: Tùy bút trong đoạn trích thể hiện rõ sự hòa quyện giữa yếu tố tự sự (kể lại quá trình hình thành, sự phát triển của dòng sông) và miêu tả (hình ảnh thiên nhiên, xóm làng). Những chi tiết như “dòng sông... xóm làng trung Du bát ngát tiếng gà” không chỉ là mô tả đơn thuần mà còn mang tính biểu tượng, mở rộng ra những suy nghĩ về mối liên hệ giữa con người và thiên nhiên, giữa quá khứ và hiện tại.
Lối viết hàm chứa nhiều chiêm nghiệm sâu sắc: Những câu văn mang đậm suy tư của tác giả cho thấy sự trăn trở về bản sắc văn hóa, về ký ức dân tộc, là những chiêm nghiệm không chỉ về dòng sông mà còn về mối quan hệ giữa con người với thiên nhiên và những giá trị văn hóa lâu dài của một cộng đồng.
Nhìn chung, thể loại tùy bút trong đoạn trích này thể hiện sự kết hợp hài hòa giữa miêu tả cảnh vật, tự sự và suy tư, tạo nên một không gian văn học vừa trữ tình, vừa sâu sắc.
 
 
 
 
 
 

Đoạn trích từ Ai đã đặt tên cho dòng sông? thể hiện rõ đặc trưng của thể loại tùy bút với sự kết hợp nhuần nhuyễn giữa chất trữ tình, chất suy tưởng và ngôn ngữ giàu hình ảnh. Trước hết, tác giả không chỉ miêu tả dòng sông bằng cái nhìn khách quan mà còn gửi gắm vào đó những cảm xúc sâu lắng, những rung động trước vẻ đẹp của thiên nhiên và văn hóa xứ Huế. Lối hành văn giàu chất thơ, với những hình ảnh gợi cảm như “xóm làng trung du bát ngát tiếng gà” hay cách miêu tả thời gian trôi qua theo dòng lịch sử, làm nổi bật phong cách tài hoa, uyên bác của Hoàng Phủ Ngọc Tường. Bên cạnh đó, tùy bút cũng mang đậm dấu ấn chủ quan của người viết qua những liên tưởng, so sánh tinh tế, giúp người đọc cảm nhận dòng sông Hương không chỉ là một cảnh quan thiên nhiên mà còn là một chứng nhân lịch sử và văn hóa. Như vậy, đoạn trích tiêu biểu cho phong cách tùy bút với sự hòa quyện giữa cảm xúc cá nhân, cái nhìn độc đáo và nghệ thuật ngôn từ bay bổng.

"Phải nhiều thế kỉ qua đi, người tình mong đợi mới đến đánh thức người gái đẹp nằm ngủ mơ màng giữa cánh đồng Châu Hóa đầy hoa dại. Nhưng ngay từ đầu vừa ra khỏi vùng núi, sông Hương đã chuyển dòng một cách liên tục, vòng giữa khúc quanh đột ngột, uốn mình theo những đường cong thật mềm, như một cuộc tìm kiếm có ý thức để đi tới nơi gặp thành phố tương lai của nó. Từ ngã ba Tuần, sông Hương theo hướng nam bắc qua điện Hòn Chén; vấp Ngọc Trản, nó chuyển hướng sang tây bắc, vòng qua thềm đất bãi Nguyệt Biều, Lương Quán rồi đột ngột vẽ một hình cung thật tròn về phía đông bắc, ôm lấy chân đồi Thiên Mụ, xuôi dần về Huế. Từ Tuần về đây, sông Hương vẫn đi trong dư vang của Trường Sơn, vượt qua một lòng vực sâu dưới chân núi Ngọc Trản để sắc nước trở nên xanh thẳm, và từ đó nó trôi đi giữa hai dãy đồi sừng sững như thành quách, với những điểm cao đột ngột như Vọng Cảnh, Tam Thai, Lựu Bảo mà từ đó, người ta luôn luôn nhìn thấy dòng sông mềm như tấm lụa, với những chiếc thuyền xuôi ngược chỉ bé vừa bằng con thoi. Những ngọn đồi này tạo nên những mảng phản quang nhiều màu sắc trên nền trời tây nam thành phố, “sớm xanh, trưa vàng, chiểu tím” như người Huế thường miêu tả. Giữa đám quần sơn lô xô ấy, là giấc ngủ nghìn năm của những vua chúa được phong kín trong lòng những rừng thông u tịch và niềm kiêu hãnh âm u của những lăng tẩm đồ sộ tỏa lan khắp cả một vùng thượng lưu “Bốn bề núi phủ mây phong - Mảnh trăng thiên cổ bóng tùng Vạn Niên”. Đó là vẻ đẹp trầm mặc nhất của sông Hương, như triết lí, như cổ thi, kéo dài mãi đến lúc mặt nước phẳng lặng của nó gặp tiếng chuông chùa Thiên Mụ ngân nga tận bờ bên kia, giữa những xóm làng trung du bát ngát tiếng gà..

Tính chủ quan, cảm xúc: Tùy bút là thể loại mà người viết có thể thoải mái thể hiện cảm xúc, suy nghĩ cá nhân. Trong đoạn trích này, tác giả thể hiện sự yêu mến, trân trọng đối với dòng sông Đà, thông qua việc miêu tả dòng chảy thời gian, không gian sống xung quanh nó. Tác giả như đang trò chuyện, tâm sự với dòng sông.
Chất trữ tình, giàu hình ảnh: Tùy bút thường có tính trữ tình cao, sử dụng nhiều hình ảnh giàu sức gợi. Đoạn trích sử dụng các hình ảnh ẩn dụ, so sánh để miêu tả sự thay đổi của dòng sông theo thời gian, không gian: "phải nhiều thế kỷ qua đi", "xóm làng trung Du bát ngát tiếng gà". Các hình ảnh này giúp người đọc hình dung và cảm nhận rõ hơn về vẻ đẹp của dòng sông.
Sự kết hợp giữa yếu tố tự sự, miêu tả và bình luận: Trong tùy bút, các yếu tố tự sự (kể chuyện), miêu tả (vẽ nên hình ảnh) và bình luận (đưa ra nhận xét, đánh giá) được kết hợp một cách hài hòa. Đoạn trích kể về dòng chảy của thời gian, miêu tả không gian sống xung quanh sông, đồng thời thể hiện những suy ngẫm của tác giả về sự thay đổi và vẻ đẹp của dòng sông.
Phong cách ngôn ngữ: Ngôn ngữ trong tùy bút thường giàu tính cá nhân, gần gũi, tự nhiên. Đoạn trích sử dụng ngôn ngữ giàu hình ảnh, giàu nhạc điệu, tạo cảm giác thân mật, gần gũi với người đọc. Các câu văn thường ngắn gọn, có nhịp điệu, dễ đi vào lòng người.
Phân tích chi tiết:

Tính chủ quan, cảm xúc: Tác giả bày tỏ tình cảm yêu mến, trân trọng đối với dòng sông thông qua cách sử dụng các từ ngữ thể hiện sự ngưỡng mộ. Tác giả không chỉ đơn thuần miêu tả, mà còn thể hiện sự cảm nhận sâu sắc về dòng sông.
Chất trữ tình, giàu hình ảnh: Đoạn trích sử dụng các hình ảnh: "phải nhiều thế kỷ qua đi", "xóm làng trung Du bát ngát tiếng gà". Các hình ảnh này gợi lên sự cổ kính, yên bình và vẻ đẹp của cuộc sống xung quanh dòng sông.
Sự kết hợp giữa yếu tố tự sự, miêu tả và bình luận:

Tự sự: Kể về sự trôi chảy của thời gian, sự thay đổi của dòng sông.
Miêu tả: Miêu tả không gian sống xung quanh sông, gợi lên hình ảnh về cuộc sống bình dị, yên ả.
Bình luận: Ngầm thể hiện sự ngưỡng mộ, trân trọng của tác giả đối với dòng sông.
Phong cách ngôn ngữ: Ngôn ngữ trong đoạn trích giàu hình ảnh, nhạc điệu, thể hiện sự tinh tế trong cách sử dụng từ ngữ của tác giả.
Kết luận:

Đoạn trích "phải nhiều thế kỷ qua đi... xóm làng trung Du bát ngát tiếng gà" thể hiện rõ đặc trưng của thể loại tùy bút: tính chủ quan, trữ tình, kết hợp hài hòa giữa các yếu tố tự sự, miêu tả và bình luận, cùng với phong cách ngôn ngữ độc đáo, giàu hình ảnh. Qua đó, tác giả đã thể hiện tình yêu, sự gắn bó sâu sắc với dòng sông Đà, đồng thời gợi cho người đọc những suy ngẫm về vẻ đẹp của thiên nhiên và cuộc sống.