Phân tích nghệ thuật trong đoạn trích từ truyện thơ Nôm "Phạm Tải Ngọc Hoa" cho thấy tác giả đã sử dụng nhiều phương pháp nghệ thuật độc đáo để làm nổi bật những bi kịch của nhân vật cũng như phản ánh hiện thực xã hội phong kiến. Dưới đây là một số yếu tố nghệ thuật đặc sắc trong đoạn trích này:

1. Biểu đạt cảm xúc qua lời kể và đối thoại:
Đoạn trích sử dụng lối kể chuyện qua lời tâm sự của nhân vật nữ chính, Ngọc Hoa. Những câu thơ như "Tôi là con gái có chông / Từ đức chưa trọn, tam tòng đã nên" thể hiện sự tự nhận thức và sự cam chịu của nhân vật. Lời kể của cô không chỉ diễn tả sự đau đớn về số phận mà còn mang hàm ý về sự bất lực trước những quy tắc xã hội không thể thay đổi.
Lối đối thoại trực tiếp với vua, "Nghe vua nói hết khúc nhôi, Nàng liền quỳ xuống mọi nhời liền tâu: 'Chúng tôi duyên bén cùng nhau,'" làm tăng thêm tính kịch tính và sự căng thẳng trong tình huống. Những lời tâu tỏ rõ nỗi đau, sự bất mãn, nhưng lại không có sự lựa chọn nào khác ngoài việc cúi đầu chấp nhận.
2. Tạo hình nhân vật thông qua ngôn ngữ và hình ảnh:
Hình ảnh "thiếu nữ trâm anh": Từ "trâm anh" không chỉ mô tả vẻ đẹp, phẩm giá của nhân vật mà còn gợi lên sự thanh cao, quý phái của một cô gái con nhà gia thế. Tuy nhiên, hình ảnh này cũng phơi bày sự mâu thuẫn giữa phẩm hạnh cao quý và cái chết bi thương mà nàng phải đối diện.
"Vâng uy pháp con trời" là một hình ảnh thể hiện sự tuân thủ tuyệt đối đối với quyền lực tối cao của vua. Câu này mang tính chất tượng trưng cho quy định nghiêm khắc của xã hội phong kiến, nơi mà người phụ nữ không có quyền lựa chọn, chỉ có thể vâng phục.
3. Tính biểu tượng trong ngôn từ:
"Má hồng" là một hình ảnh biểu tượng cho nét đẹp thanh thoát của người con gái. Tuy nhiên, khi đi kèm với từ "xử ức", hình ảnh má hồng trở nên đầy bi kịch, thể hiện sự bất công, sự xâm phạm và sự giày vò tâm hồn của nhân vật nữ.
"Tự vẫn" là một hành động biểu tượng cho sự phản kháng cuối cùng của nhân vật trước sự bất công, đồng thời cũng thể hiện sự bất lực của người phụ nữ trong xã hội phong kiến. Tự vẫn là lựa chọn cuối cùng khi không còn con đường nào khác để giải thoát khỏi sự áp bức, bức bách từ bên ngoài.
4. Sử dụng thể thơ Nôm tự do:
Đoạn trích được viết bằng thể thơ Nôm, mang đậm dấu ấn văn hóa dân gian và cũng làm nổi bật sự mượt mà, trữ tình trong cách diễn đạt cảm xúc của nhân vật. Thể thơ này giúp tác giả tự do thể hiện những cảm xúc nội tâm sâu sắc của nhân vật mà không bị gò bó bởi quy tắc âm luật quá chặt chẽ.
Những câu thơ dễ đọc, dễ hiểu, vừa có tính triết lý, vừa mang màu sắc tâm tình đã tạo nên một không gian nghệ thuật gần gũi và chân thực cho người đọc.
5. Sự đối lập giữa quyền lực và tình yêu:
Một trong những yếu tố nghệ thuật đặc sắc trong đoạn trích là sự đối lập giữa quyền lực (của nhà vua) và tình yêu (giữa Ngọc Hoa và Phạm Tải). Nhà vua với quyền lực tối cao có thể bắt người phụ nữ từ bỏ tình yêu của mình, dù cho đó là "duyên bén cùng nhau". Ngọc Hoa phải tuân theo lệnh vua, điều này phản ánh sự bất công và áp bức của chế độ phong kiến.
Cái kết bi thảm của Ngọc Hoa, khi lựa chọn cái chết thay vì chấp nhận sự bội ước, là một hành động khẳng định sự phản kháng, dù vô vọng. Đây là một chi tiết nghệ thuật đầy ẩn ý về sự hi sinh, lòng trung trinh và phẩm hạnh của người phụ nữ trong xã hội phong kiến.
6. Lối sử dụng bi kịch trong nghệ thuật:
Đoạn trích đậm chất bi kịch, khi nhân vật nữ phải đối diện với lựa chọn giữa danh dự và tình yêu. Sự phản kháng nội tâm của Ngọc Hoa được thể hiện qua hình ảnh "tự vẫn", làm nổi bật sự khốn cùng của những người phụ nữ trong xã hội phong kiến, khi họ bị giam cầm trong những khuôn mẫu và quy định nghiêm ngặt của xã hội, không thể thoát ra.
Kết luận:
Nghệ thuật trong đoạn trích "Phạm Tải Ngọc Hoa" thể hiện sự kết hợp giữa ngôn ngữ trữ tình, hình ảnh tượng trưng và các yếu tố bi kịch để phản ánh một cách sâu sắc số phận người phụ nữ trong xã hội phong kiến. Qua đó, tác phẩm không chỉ ca ngợi vẻ đẹp và phẩm hạnh của nhân vật mà còn tố cáo những bất công của một xã hội mà quyền lực luôn chi phối tình yêu và cuộc sống của con người.