Chiến tranh luôn luôn là nỗi ám ảnh kinh hoàng của con người, để rồi mỗi khi nhắc nhớ khiến cho chúng ta không khỏi bàng hoàng. Thế nhưng cũng chính trong chiến tranh thì lại có rất nhiều tình cảm được nhắc nhớ như tình đồng chí, đồng đội và cả tình cảm gia đình nữa. Nguyễn Quang Sáng cũng góp cho mình một sự phát hiện, khám phá và nói lên được trong sự khắc nghiệt của chiến tranh thì tình cha con – tình phụ tử thật thiêng liêng thông qua nhân vật bé Thu trong truyện ngắn “Chiếc lược ngà” của ông.

Nguyễn Quang Sáng cũng đã xây dựng được một hình ảnh bé Thu là nhân vật trọng tâm của truyện ngắn. Truyện cũng đã được tác giả khắc họa hết sức tinh tế và nhạy bén biết bao nhiêu. Khi ông Sáu – Ba của Thu trong lần ra mặt trận cũng phải ngót 7, 8 năm thì khi trở về trong niềm mong ngóng được gặp được gặp bé Thu con gái yêu của mình khi ông đi nó còn chưa đầy 1 tuổi. Thế nhưng chính vì vết thẹo in hằn trên mặt ông mà bé Thu nhất quyết không gọi ông Sáu là cha. Tác giả cũng đã khắc họa lên được nhân vật Thu chính là một cô bé giàu cá tính và cũng thật bướng bỉnh biết bao nhiêu, cô bé như đã có gan góc ngay từ nhỏ. Điều này cũng mang lại cho người đọc cảm nhận được sự bướng bỉnh của cô bé trong mọi tình huống để không phải gọi ông Sáu là “ba”.

Bé Thu bướng bỉnh, gan góc cũng được thể hiện khi ông Sáu về cả nhà ai ai cũng vui mừng và nhận ra ông nhưng riêng bé Thu thì không. Bởi bé Thu chỉ nhớ về ba của mình thông qua bức ảnh mà ba chụp với má, trên khuôn mặt không có vết thẹo đáng sợ như ông Sáu. Nhưng Thu đâu biết được sự tàn khốc của chiến tranh thật lớn và tàn nhẫn, nó còn khiến cho sinh mạng con người bị đe dọa, sự sống và cái chết cách nhau trong gang tấc chứ nói gì vài vết thương. Ông Sáu luôn yêu thương và mong trong những ngày nghỉ ở nhà có thể bù đắp được phần nào sự thiếu hụt tình cảm của ông khi vắng nhà với con. Trong bữa ăn ông Sáu gắp cái trứng cho bé Thu thì đáp trả lại ông Sáu bằng hành động hất cái trứng ra. Ông Sáu bực quá đã đánh bé Th, con bé ngang ngạnh, bướn

Bé Thu là một con người luôn mạnh mẽ và cương quyết. Thể hiện nét tính cách này trong bé Thu thì nhà văn Nguyễn Quang Sáng đã khéo léo xây dựng nhiều tình huống thử thách cũng như khiến cho cá tính của bé Thu được nổi bật lên. Thực sự cũng có rất nhiều độc giả cũng phải bất ngờ đó chính là sự nhất quán trong tính cách của cô bé này. Cho dù là bị mẹ quơ đũa dọa đánh cho dù là bị dồn vào thế bí như lúc ông Sáu có đánh thì Thu luôn luôn cương quyết. Không thể phủ nhận được chính thái độ ngang ngạnh của bé Thu cũng chính là biểu hiện vô cùng đẹp đẽ và yêu ba nhất cho nên không bao giờ nhận người khác là ba. Trong tâm trí của bé Thu thì chỉ có duy nhất hình ảnh của người ba trong bức ảnh, nó cũng rất sợ người ta mang đến cho nó một người ba giả. Cho nên sự bướng bỉnh kia trong một chừng mực nào đó cũng đã thể hiện được tình yêu ba sâu sắc của cô bé Thu. Tính cách bộc lộ phần nào đó tính cách cứng cỏi, ngoan cường của cô giao liên giải phóng sau này.

Nhà văn Nguyễn Quang Sáng cũng đã lại tỏ ra rất am hiểu tâm lí của trẻ thơ vì có những đoạn văn miêu tả nhân vật Thu với một tấm lòng yêu mến ba mình. Đồng thời nhà văn cũng đã lại diễn tả một cách vô cùng sinh động và vô cùng hấp dẫn được tình cảm cha con đẹp đẽ nhất, thiêng liêng nhất. Nhất là khi bị ba đánh, bé Thu cũng đã lại nhanh chóng cầm đũa gắp lại cái trứng cá để vào cái chén rồi bé cũng lại lặng lẽ đứng dậy, bước ra khỏi mâm cơm vậy. Người đọc cũng lại có cảm giác bé Thu sợ anh Sáu sẽ nhìn thấy bé khóc. Và Thu cũng đã nhận thấy mình hơi quá đáng và có lỗi thật “Xuống bến nó nhảy xuống xuồng, mở lòi tói, cố làm cho dây lòi tói khua rổn rang, khua thật to, rồi lấy dầm bơi qua sông”. Hành động bé Thu bỏ đi lúc bữa cơm nhưng lại có ý tạo tiếng động gây sự chú ý đến mọi người xung quanh. Cố gắng gây ra sự chú ý cho mọi người dõi theo em.

Tình cha con sâu nặng nhất có lẽ được trỗi dậy mãnh liệt, nhất là vào cái giây phút mà hai cha con phải tạm biệt nhau. Lúc đó không kìm nén được cảm xúc của mình nữa tình yêu cha bấy lâu nay, tình yêu cha trong suốt 8 năm nghẹn ngào. Cho dù người cha đó chưa một lần bồng bế, chưa một lần mua cho nó một món đồ chơi và kể những câu chuyện cổ tích hay dạy nó cách làm người. Thế nhưng bé Thu luôn tự hào về cha của nó là một người lính bảo vệ tổ quốc và ở nơi xa luôn mong nhớ nó. Tiếng gọi “ba” của bé Thu thốt lên như xé lòng và thể hiện được bao nhiêu tình cảm chân thành và yêu thương nhất. Tình phụ tử quả thật đẹp đến mãnh liệt khiến cho ai cũng phải xúc động.

Bằng chính ngòi bút nhà văn Nguyễn Quang Sáng dường như cũng đã khéo léo khẳng định một nhân vật bé Thu giàu tình cảm, song lại có cá tính mạnh mẽ, kiên quyết nhưng vẫn hồn nhiên, ngây thơ của một đứa trẻ. Bé Thu đã làm cho tác phẩm có thêm sức sống lâu bền đến tận hôm nay.

“Chiếc lược ngà” của Nguyễn Quang Sáng là một truyện ngắn viết về tình phụ tử sâu nặng của cha con ông Sáu sau chiến tranh. Đây là một truyện ngắn giản dị nhưng chứa đầy sức bất ngờ như ta thường thấy ở văn của Nguyễn Quang Sáng. Đoạn trích trong sách giáo khoa đã cho thấy một khoảnh khắc nhỏ mà trong đó có sự cao cả thiêng liêng về tình phụ tử.

Truyện xoay quanh một kỉ vật đơn sơ mà vô giá đó là chiếc lược ngà. Nhưng suốt cả câu chuyện, suốt những quãng đời, suốt cả cuộc đời ấy chỉ có một tiếng kêu, một tiếng kêu bình dị và thiêng liêng bậc nhất cõi đời này: tiếng cha!. Câu chuyện “Chiếc lược ngà” đã kể lại thật cảm động về cuộc gặp gỡ và những tình cảm của cha con anh Sáu. Hình ảnh anh Sáu đã để lại trong lòng người đọc nỗi cảm thông, yêu mến và những ấn tượng sâu sắc.

Cũng như bao người khác anh Sáu đi theo tiếng gọi của quê hương đã lên đường chiến đấu, để lại người vợ và đứa con thân yêu. Sự xa cách càng làm dâng lên trong anh nỗi nhớ nhung tha thiết đứa con gái mà khi anh đi nó chưa đầy một tuổi. Nỗi nhớ ấy đã trở thành niềm khao khát, mơ ước cháy bỏng trong lòng anh. Chính vì vậy mỗi lần vợ lên thăm là một lần anh hỏi “Sao không cho con bé lên cùng?’’. Không gặp được con anh đành ngắm con qua ảnh vậy … Mặc dầu tấm ảnh đó đã rách nát, cũ kĩ lắm rồi, nhưng anh luôn giữ gìn nó vô cùng cẩn thận, coi nó như một báu vật. Còn đối với con gái Thu của anh thì sao? Từ nhỏ đến hồi tám tuổi nó chỉ được biết ba nó qua ảnh và qua lời kể của bà ngoại và mẹ. Dù được sống trong tình yêu thương của mọi người nhưng có lẽ Thu cũng cảm thấy thiếu hụt một tình thương, sự che chở của người cha. Chắc bé Thu từng giờ từng phút trông chờ ba nó lắm nhỉ? Và tám năm trời là những năm tháng dài đằng đẵng ấy cũng làm tăng lên trong lòng hai cha con anh sáu nỗi nhớ nhung, mong chờ, anh Sáu ao ước gặp con, còn bé Thu ao ước gặp bố.

Hình ảnh bé Thu là nhân vật trọng tâm của câu chuyện, được tác giả khắc họa hết sức tinh tế và nhạy bén, là một cô bé giàu cá tính, bướng bỉnh và gan góc. Bé Thu gây ấn tượng cho người đọc về một cô bé dường như lì lợm đến ghê gớm, khi mà trong mọi tình huống em cũng nhất quyết không gọi tiếng “Ba”, hay khi hất cái trứng mà ông Sáu gắp cho xuống, cuối cùng khi ông Sáu tức giận đánh một cái thì bỏ về nhà bà ngoại. Nguyễn Quang Sáng đã khéo léo xây dựng nhiều tình huống thử thách cá tính của bé Thu, nhưng điều khiến người đọc phải bất ngờ là sự nhất quán trong tính cách của bé, dù là bị mẹ quơ đũa dọa đánh, dù là bị dồn vào thế bí, dù là bị ông Sáu đánh, bé Thu luôn bộc lộ một con người kiên quyết, mạnh mẽ. Có người cho rằng tác giả đã xây dựng tính cách bé Thu hơi “thái quá”, song thiết nghĩ chính thái độ ngang ngạnh đó lại là biểu hiện vô cùng đẹp đẽ mà đứa con dành cho người cha yêu quý. Trong tâm trí bé Thu chỉ có duy nhất hình ảnh của một người cha “chụp chung trong bức ảnh với má”. Người cha ấy không giống ông Sáu, không phải bởi thời gian đã làm ông Sáu già đi mà do cái thẹo trên má. Vết thẹo, dấu tích của chiến tranh đã hằn sâu làm biến dạng khuôn mặt ông Sáu. Có lẽ trong hoàn cảnh xa cách và trắc trở của chiến tranh, nó còn quá bé để có thể biết đến sự khốc liệt của bom lửa đạn, biết đến cái cay xè của mùi thuốc súng và sự khắc nghiệt của cuộc sống người chiến sỹ. Cái cảm giác đó không đơn thuần là sự bướng bỉnh của một cô bé đỏng đảnh, nhiễu sách mà là sự kiên định, thẳng thắn, có lập trường bền chặt, bộc lộ phần nào đó tính cách cứng cỏi ngoan cường của cô gian liên giải phóng sau này.

Dường như sự lạnh lùng và bướng bỉnh của bé Thu đã làm tổn thương những tình cảm đang trào dâng tha thiết nhất trong lòng ông. Vì quá yêu thương con nên anh Sáu không cầm nổi cảm xúc của mình. Trong bữa cơm, cưng con, anh gắp cho nó cái trứng cá nhưng bất ngờ nó hất tung cái trứng ra khỏi chén cơm. Giận quá, anh đã vung tay đánh và quát nó. Có lẽ việc đánh con bé là nằm ngoài những mong muốn của ông. Tất cả cũng chỉ là do anh quá yêu thương con. Có thể coi việc bé Thu hất cái trứng ra khỏi chén như một ngòi nổ làm bùng lên những tình cảm mà lâu nay anh dồn nén và chất chứa trong lòng.

Nhưng khi ta hiểu ra thì lại thấy rằng: Chính cái hành động đáng ghét ấy lại vô cùng đáng quý. Chính thái độ ngang ngạnh đó lại là biểu hiện tuyệt vời của tình cảm người con dành cho cha. Đơn giản vì lúc bấy giờ trong trí nhớ thơ ngây của Thu thì cha em đẹp lắm. Vì bom đạn quân thù, cha mang sẹo trên mặt. Đấy là điều đau khổ vậy mà nó không hiểu, lại xa lánh khiến cha đau khổ thêm. Cô bé không tin, thậm chí còn ngờ vực, điều đó chứng tỏ cô bé không dễ tin người. Cả bạn của cha, cả mẹ xác nhận là cha nhưng không ai tháo gỡ được thắc mắc thầm kín trong lòng mình thì cô bé vẫn chưa gọi. Nó không đơn thuần là sự bướng bỉnh của một cô bé đỏng đảnh, nhiễu sách mà đó là sự kiên định, quyết liệt của một người có lập trường. Đây chính là cái mầm sâu kín sau này làm nên tính cách cứng cỏi, ngoan cường của cô giao liên giải phóng. Đến khi được bà ngoại giảng giải về cái thẹo trên má ba, thì Thu mới vỡ lẽ đó thực là ba mình. Hình ảnh người cha thân yêu trên ảnh, người cha kính mến mà cô ghi sâu trong lòng, đến lúc ấy mới nhập vào người đang xưng ba có vết thẹo dài đây. Đã vỡ lẽ thì tình yêu ba nhân lên gấp bội nhưng … đã muộn rồi. Song đến giây phút cuối cùng, trước khi anh Sáu đi xa thì tình cảm thiêng liêng ấy bỗng cháy bùng lên. Lúc ra đi, chân anh ngập ngừng không muốn bước. Hẳn rằng anh Sáu muốn ôm con, hôn con nhưng sợ nó lại quẫy đạp và bỏ chạy nên anh chỉ đứng đấy nhìn nó với cặp mắt trìu mến xen lẫn buồn rầu. Trong ánh mắt của anh, chất chứa bao yêu thương mà anh muốn trao gửi tới con. “Thôi ba đi nghe con”. Phải chi bé Thu hiểu được ánh mắt của ba nó, hiểu được tâm trạng của ba nó lúc này nhỉ? Rồi bỗng nó chạy đến kêu thất thanh “Ba…a….a…ba!”. Tiếng kêu như tiếng xé, xé sự im lặng và xé cả ruột gan mọi người, nghe thật xót xa. Tiếng kêu bật lên sau bao năm kìm nén, chờ đợi khắc khoải. Đó cũng là cái tiếng ba mà anh Sáu đã chờ đợi suốt tám năm trời xa con, đã chờ đợi suốt mấy ngày về bên con, ông đã tưởng chẳng thể còn được nghe thì bất ngờ nó thét lên. Nó vỡ ra còn lòng người đọc thì nghẹn lại.

Ai có thể ngờ được một người lính dạn dày nơi chiến trường, quen với cái chết cận kề lại là người vô cùng yếu mềm trước con gái mình. Những giọt nước mắt hiếm hoi của một cuộc đời từng trải nhiều gian khổ vất vả, song lại rơi khi lần đầu tiên ông cảm nhận được sự ấm áp của cha con thực sự! (“Không ghìm được xúc động và không muốn cho con thấy mình khóc, anh Sáu một tay ôm con, một tay rút khăn lau nước mắt”). ”Ba về! Ba mua cho con một cây lược nghe ba!”, đó là mong ước đơn sơ của con gái bé bỏng trong giây phút cha con từ biệt. Nhưng đối với người cha thì đó là mơ ước đầu tiên và duy nhất, cho nên nó cứ thôi thúc trong lòng ông. Tình cảm ông Sáu dành cho bé Thu trở nên thiêng liêng, cao cả và mãnh liệt hơn biết bao khi ông tự tay làm chiếc lược ngà cho con. ”Khi ông Sáu tìm được khúc ngà sung sướng như trẻ con vớ được quà”, ”Ông thận trọng, tỉ mỉ…”, ”Ông gò lưng khắc từng nét…”. Một loạt hành động cảm động như khẳng định tình cha con sâu đậm. Tất cả tình yêu, nỗi nhớ con dồn cả vào công việc làm chiếc lược ấy. Ông nâng niu chiếc lược như nâng niu đứa con bé nhỏ của mình. Lòng yêu con đã biến một người chiến sỹ trở thành một nghệ nhân sáng tạo tài tình, dù chỉ sáng tạo một tác phẩm duy nhất trong đời. Cuối truyện có chi tiết ông Sáu đưa tay vào túi, móc lấy cây lược, đưa cho bác Ba và nhìn một hồi lâu. Ông Sáu hi sinh mà không kịp trăn trối điều gì, chỉ có một ánh mắt với niềm ước nguyện cháy bỏng mong người bạn của mình sẽ là người thực hiện nốt lời hứa duy nhất của mình với con. Tình cảm của ông Sáu khiến người ta phải thấy ấm lòng và cảm động sâu sắc.

Người mất, người còn nhưng kỷ vật duy nhất, gạch nối giữa cái mất mát và sự tồn tại, chiếc lược ngà vẫn còn ở đây. Chiếc lược ngà là kết tinh tình phụ tử mộc mạc, đơn sơ mà đằm thắm, kỳ diệu, là hiện hữu của tình cha con bất tử giữa ông Sáu và bé Thu; và là minh chứng chứng kiến lòng yêu thương vô bờ bến của ông Sáu với con. Có thể chiếc lược ấy chưa chải được mái tóc của bé Thu nhưng lại gỡ rối được tâm trạng của ông. Chiếc lược ngà xuất hiện đánh dấu một kết cấu vòng tròn cho câu chuyện, và cũng là bài ca đẹp tồn tại vĩnh cửu của tình cha con.

“Chiếc lược ngà” như một câu chuyện cổ tích hiện đại, thành công trong việc xây dựng hình tượng bé Thu và gửi gắm thông điệp đẹp về tình cha con. Nhân vật ông Ba - người kể chuyện hay chính là nhà văn Nguyễn Quang Sáng, phải là người từng trải, sống hết mình vì cách mạng kháng chiến của quê hương, gắn bó máu thịt với những con người giàu tình yêu, nhân hậu mà rất kiên cường, bất khuất, nhà văn mới có thể nhập hồn được vào các nhân vật, sáng tạo nhiều hình tượng với các chi tiết sinh động, bất ngờ, hơn nữa lại có giọng văn dung dị, cảm động!