Từ những cuộc kháng chiến tiêu biểu chống quân Tống (thời Lý), quân Nguyên - Mông (thời Trần), quân Minh (khởi nghĩa Lam Sơn) và quân Thanh (thời Tây Sơn), chúng ta có thể rút ra những bài học lịch sử đắt giá cho sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc hiện nay như sau:
 
1. Bài học về "Lấy dân làm gốc" và tinh thần đại đoàn kết
Đây là bài học xuyên suốt và quan trọng nhất.
Lịch sử: Thời Trần có hội nghị Diên Hồng để hỏi ý kiến muôn dân; thời Lê có tư tưởng "Phúc chu thủy tín dân do thủy" (Lật thuyền mới biết dân như nước). Khi toàn dân đoàn kết (như tinh thần "Sát Thát"), đất nước tạo nên sức mạnh vô địch.
Vận dụng hiện nay: Phải xây dựng "thế trận lòng dân" vững chắc. Mọi chính sách của Nhà nước cần hướng tới lợi ích của nhân dân, thực hiện tốt dân chủ cơ sở để huy động sức mạnh của hơn 100 triệu đồng bào trong và ngoài nước.
 
2. Bài học về "Vua tôi đồng lòng, anh em hòa mục"
Lịch sử: Sự đoàn kết trong nội bộ giai cấp lãnh đạo (như việc Trần Hưng Đạo xóa bỏ thù riêng với Trần Quang Khải) giúp tạo ra sự thống nhất cao độ trong chỉ huy và điều hành đất nước.
Vận dụng hiện nay: Giữ gìn sự đoàn kết thống nhất trong Đảng và hệ thống chính trị. Kiên quyết đấu tranh chống tham nhũng, lãng phí để củng cố niềm tin của nhân dân vào sự lãnh đạo của Đảng và Nhà nước.
 
3. Bài học về Nghệ thuật quân sự "Lấy ít địch nhiều, lấy yếu thắng mạnh"
Lịch sử: Cha ông ta không bao giờ đối đầu trực diện khi địch đang mạnh mà dùng chiến thuật "vây thành diệt viện", "tiên phát chế nhân" (thời Lý), hay "vườn không nhà trống" (thời Trần).
Vận dụng hiện nay: Xây dựng nền quốc phòng toàn dân và thế trận an ninh nhân dân. Phát triển quân đội theo hướng hiện đại, tinh gọn, mạnh, đủ sức bảo vệ chủ quyền từ sớm, từ xa, không để bị động, bất ngờ trong mọi tình huống.
 
4. Bài học về tinh thần tự lực, tự cường và ý chí độc lập
Lịch sử: Khẳng định chủ quyền qua bản "tuyên ngôn độc lập" đầu tiên (Nam quốc sơn hà) hay Bình Ngô đại cáo. Cha ông ta luôn kiên trì đấu tranh bảo vệ từng tấc đất của tổ tiên.
Vận dụng hiện nay: Trong bối cảnh hội nhập quốc tế năm 2025, Việt Nam cần phát huy nội lực, tự chủ về kinh tế và công nghệ, đồng thời kiên quyết, kiên trì bảo vệ chủ quyền biển đảo và toàn vẹn lãnh thổ bằng các biện pháp hòa bình trên cơ sở luật pháp quốc tế.
 
5. Bài học về kết hợp giữa "Đánh" và "Đàm" (Mềm dẻo trong đối ngoại)
Lịch sử: Sau khi thắng trận, cha ông ta thường chủ động "giảng hòa", cấp phương tiện cho quân địch rút về nước (như Lê Lợi cấp thuyền, ngựa cho quân Minh) để giữ mối bang giao, tránh họa binh đao lâu dài.
Vận dụng hiện nay: Thực hiện chính sách "Ngoại giao cây tre" – gốc vững, thân chắc, cành uyển chuyển. Vừa hợp tác, vừa đấu tranh, thêm bạn bớt thù, tạo môi trường quốc tế thuận lợi để phát triển đất nước.
Kết luận: Những bài học từ thế kỉ X đến XVIII khẳng định rằng: Sức mạnh của một quốc gia không chỉ nằm ở vũ khí mà nằm ở lòng dân và sự mưu trí, linh hoạt trong cách ứng xử với thời thế. Đây là nền tảng cốt lõi để Việt Nam vững bước trong kỷ nguyên vươn mình của dân tộc.