Trong chương trình Ngữ văn, văn nghị luận là loại văn bản được viết ra nhằm thuyết phục người đọc, người nghe về một ý kiến, một quan điểm hay một tư tưởng nào đó của người viết.
Để tạo nên một bài văn nghị luận có sức thuyết phục, cần có 3 yếu tố cơ bản sau:
Luận điểm: Là ý kiến, quan điểm chính mà người viết muốn khẳng định. Luận điểm phải rõ ràng, đúng đắn và có ý nghĩa thực tế.
Luận cứ (Lí lẽ và Dẫn chứng):Lí lẽ: Là những lời giải thích, phân tích để làm sáng tỏ luận điểm.
Dẫn chứng: Là những bằng chứng thực tế (số liệu, sự việc, nhân vật, tác phẩm...) để chứng minh lí lẽ là đúng.
Lập luận: Là cách sắp xếp, trình bày lí lẽ và dẫn chứng theo một trình tự logic để dẫn dắt người đọc đến kết luận mà người viết muốn hướng tới.
Văn nghị luận thường được chia thành 2 nhóm chính:
Nghị luận xã hội: Bàn về các vấn đề trong đời sống như tư tưởng, đạo lý (lòng dũng cảm, tình yêu thương...) hoặc một hiện tượng đời sống (ô nhiễm môi trường, bạo lực học đường...).
Nghị luận văn học: Bàn về các vấn đề liên quan đến văn chương như phân tích nhân vật, nội dung, nghệ thuật của một tác phẩm hoặc một đoạn trích.
Tóm lại: Nếu văn kể chuyện dùng để kể lại sự việc, văn miêu tả dùng để vẽ lại hình ảnh, thì văn nghị luận dùng để tranh luận và thuyết phục bằng lí lẽ và dẫn chứng.