Vị trí địa lý là yếu tố nền tảng quyết định các đặc điểm cơ bản của môi trường tự nhiên Việt Nam. Việc phân tích vị trí địa lý sẽ làm rõ tại sao thiên nhiên nước ta lại mang những nét độc đáo và đa dạng.

Dưới đây là trình bày và phân tích ý nghĩa của vị trí địa lý Việt Nam đối với tự nhiên:

Ý NGHĨA VỊ TRÍ ĐỊA LÝ VIỆT NAM ĐỐI VỚI TỰ NHIÊN
Vị trí địa lý Việt Nam được xác định bằng tọa độ, vị trí tiếp giáp, và vị trí trong các vành đai tự nhiên trên Trái Đất.

1. Vị trí trong Vùng Nội chí tuyến Bán cầu Bắc
Phân tích vị trí: Việt Nam trải dài từ khoảng $8^\circ 34' \text{B}$ đến $23^\circ 23' \text{B}$, nằm hoàn toàn trong vùng nội chí tuyến (giữa chí tuyến Bắc và chí tuyến Nam).

Ý nghĩa đối với tự nhiên:

Tính chất nhiệt đới: Đây là ý nghĩa quan trọng nhất. Vị trí nội chí tuyến đảm bảo Việt Nam có một nền nhiệt độ cao (trung bình năm trên $20^\circ\text{C}$), nhận được lượng bức xạ mặt trời lớn và ổn định. Điều này là cơ sở để hình thành hệ sinh thái nhiệt đới ẩm gió mùa đặc trưng.
Số giờ nắng cao: Tạo điều kiện thuận lợi cho quá trình quang hợp, giúp cây trồng phát triển mạnh mẽ và cho phép canh tác nhiều vụ trong năm.
2. Vị trí Gần biển và Tiếp giáp Biển Đông
Phân tích vị trí: Việt Nam có bờ biển dài, nằm sát Biển Đông. Biển Đông là một biển nhiệt đới rộng lớn và ấm, mang lại ảnh hưởng sâu sắc vào đất liền.

Ý nghĩa đối với tự nhiên:

Tính chất hải dương: Biển Đông cung cấp nguồn hơi ẩm dồi dào, làm tăng lượng mưa và độ ẩm cho toàn bộ lãnh thổ. Khí hậu Việt Nam vì thế mang tính chất hải dương rõ rệt, điều hòa hơn (ít khô hạn hơn) so với các vùng cùng vĩ độ ở sâu trong lục địa.
Thiên tai: Tuy nhiên, biển cũng là nơi phát sinh các hiện tượng thời tiết cực đoan như bão và áp thấp nhiệt đới, gây thiệt hại lớn cho vùng ven biển và đất liền.
3. Vị trí trong Khu vực Gió mùa châu Á
Phân tích vị trí: Việt Nam nằm trọn trong khu vực hoạt động mạnh của gió mùa (Đông Nam Á gió mùa), chịu ảnh hưởng bởi hai mùa gió chính: gió mùa mùa đông và gió mùa mùa hạ.

Ý nghĩa đối với tự nhiên:

Tính chất gió mùa: Khí hậu Việt Nam có sự phân chia rõ rệt thành hai mùa (mùa mưa và mùa khô, hoặc mùa nóng và mùa lạnh), ảnh hưởng đến nhịp điệu sinh trưởng của sinh vật và lịch thời vụ nông nghiệp.

Gió mùa mùa đông: Gây nên mùa đông lạnh (đặc biệt ở miền Bắc) tạo điều kiện cho sự đa dạng sinh vật (xuất hiện các loài cận nhiệt đới và ôn đới).
Gió mùa mùa hạ: Mang lại lượng mưa lớn, tạo nên mùa mưa.
Tính thất thường: Gió mùa thường đi kèm với các hiện tượng thời tiết thất thường (hạn hán, lũ lụt cục bộ), gây khó khăn cho sản xuất và đời sống.
4. Vị trí trên Vành đai Sinh khoáng và Vành đai Kiến tạo
Phân tích vị trí: Việt Nam nằm ở nơi giao nhau của hai vành đai tự nhiên lớn trên thế giới:

Nằm gần vành đai sinh khoáng Thái Bình Dương và vành đai sinh khoáng Địa Trung Hải.
Nằm gần vành đai kiến tạo sơn Thái Bình Dương và vành đai kiến tạo sơn Địa Trung Hải.
Ý nghĩa đối với tự nhiên:

Địa chất và khoáng sản: Vị trí này làm cho cấu trúc địa chất Việt Nam phức tạp, trải qua nhiều thời kỳ kiến tạo, dẫn đến sự đa dạng về tài nguyên khoáng sản.
Địa hình: Vùng tiếp giáp này tạo nên sự đa dạng về địa hình (núi, đồi, đồng bằng) với sự xen kẽ giữa các dãy núi cổ và các đồng bằng trẻ (như đồng bằng sông Hồng và sông Cửu Long).
5. Vị trí Tiếp giáp các Luồng Sinh vật
Phân tích vị trí: Việt Nam nằm trên cầu nối của các luồng di cư và lan truyền sinh vật từ phía Bắc (Trung Quốc, Ấn Độ - Himalaya) và phía Nam (Malaysia, Indonesia).

Ý nghĩa đối với tự nhiên:

Đa dạng sinh học: Vị trí giao thoa này làm cho Việt Nam có sự đa dạng sinh học cao.

Thực vật: Có sự kết hợp giữa các loài thực vật nhiệt đới, cận nhiệt đới và một số loài ôn đới.
Động vật: Sự phong phú về các loài động vật từ các khu vực địa lý khác nhau hội tụ.

Tóm lược Ý nghĩa Cơ bản
Tóm lại, vị trí địa lý đã quy định tính chất cơ bản của tự nhiên Việt Nam là: Tính nhiệt đới ẩm gió mùa, tính đa dạng và tính phức tạp.

Tính Nhiệt đới: (Do nằm nội chí tuyến).
Tính Ẩm: (Do gần biển và Biển Đông).
Tính Gió mùa: (Do nằm trong khu vực gió mùa Châu Á).
Tính Đa dạng/Phức tạp: (Do nằm ở vị trí giao thoa của các vành đai tự nhiên và các luồng sinh vật).

• Tính nhiệt đới: Nằm hoàn toàn trong vùng nội chí tuyến Bắc bán cầu nên nước ta có nền nhiệt độ cao (trung bình năm trên 20°C) và lượng bức xạ mặt trời dồi dào.
• Tính ẩm: Tiếp giáp với Biển Đông — nguồn dự trữ ẩm khổng lồ — giúp các khối khí di chuyển vào đất liền mang theo lượng mưa lớn và độ ẩm cao (trên 80%), khác hẳn với các nước cùng vĩ độ ở Tây Á hay Bắc Phi vốn có khí hậu khô hạn.
• Tính gió mùa: Nằm trong khu vực hoạt động của gió mùa châu Á, tạo nên sự phân chia hai mùa rõ rệt (gió mùa đông và gió mùa hạ).

• Khoáng sản: Việt Nam nằm liền kề với hai vành đai sinh khoáng lớn là Thái Bình Dương và Địa Trung Hải, dẫn đến sự đa dạng về các loại khoáng sản như dầu khí, than, bauxite, thiếc....
• Sinh vật: Vị trí nằm trên đường di lưu và di cư của nhiều luồng sinh vật từ phía Bắc xuống, phía Nam lên và từ phía Tây sang, tạo nên hệ sinh thái có độ đa dạng sinh học cao.

• Bắc - Nam: Khí hậu miền Bắc có mùa đông lạnh, trong khi miền Nam nóng quanh năm.
• Đông - Tây: Sự khác biệt giữa vùng núi phía Tây và vùng ven biển, đồng bằng phía Đông.
• Theo độ cao: Hình thành các đai cao cận nhiệt đới và ôn đới ở vùng núi phía Bắc.

• Bão và áp thấp nhiệt đới: Do nằm ven Biển Đông, trung bình mỗi năm nước ta chịu ảnh hưởng của nhiều cơn bão lớn.
• Các hiện tượng thời tiết cực đoan: Lũ lụt, hạn hán, dông lốc thường xuyên xảy ra, đòi hỏi công tác phòng chống thiên tai luôn phải được chú trọng.