Chủ nghĩa đế quốc là gì?
- Chủ nghĩa đế quốc là giai đoạn phát triển cao nhất của chủ nghĩa tư bản, xuất hiện vào cuối thế kỷ XIX – đầu thế kỷ XX.
- Đây là thời kỳ mà tư bản độc quyền và các tập đoàn tài chính lớn nắm quyền chi phối kinh tế – chính trị, đồng thời các nước tư bản mạnh thi nhau xâm chiếm, bóc lột thuộc địa để mở rộng ảnh hưởng.
- Những đặc điểm cơ bản của chủ nghĩa đế quốc
1. Sự phát triển của các tổ chức độc quyền
+ Chủ nghĩa tư bản chuyển từ tự do cạnh tranh sang độc quyền.
+ Hình thành các công ty độc quyền, tổ hợp tài chính (như “tư bản tài chính”), chi phối toàn bộ nền kinh tế.
+ Mục đích: Tối đa hóa lợi nhuận, kiểm soát thị trường.
2. Tư bản tài chính chi phối nền kinh tế – chính trị
+ Sự kết hợp giữa ngân hàng và công nghiệp, tạo ra các tập đoàn tài chính khổng lồ.
+ Tư bản tài chính không chỉ chi phối kinh tế trong nước, mà còn can thiệp sâu vào chính trị, trở thành lực lượng lãnh đạo nhà nước.
3. Xuất khẩu tư bản thay vì chỉ xuất khẩu hàng hóa
+ Thay vì chỉ bán hàng hóa, các nước đế quốc xuất khẩu tư bản (đầu tư vốn, công nghệ...) ra nước ngoài để khai thác nguyên liệu, bóc lột nhân công giá rẻ, thu lợi nhuận.
+ Mục tiêu chính: Kiểm soát kinh tế và chính trị ở các quốc gia yếu hơn.
4. Tranh giành thuộc địa và lãnh thổ
+ Các nước đế quốc (Anh, Pháp, Đức, Mỹ, Nhật,...) chạy đua xâm lược, chia lại thế giới.
+ Dẫn đến mâu thuẫn giữa các đế quốc → là nguyên nhân sâu xa của Chiến tranh thế giới thứ nhất (1914–1918).
5. Mâu thuẫn xã hội gay gắt
+ Chủ nghĩa đế quốc làm gia tăng sự phân hóa giàu – nghèo.
+ Mâu thuẫn giữa vô sản và tư sản, giữa các dân tộc bị áp bức với thực dân, ngày càng sâu sắc.
+ Dẫn đến nhiều cuộc đấu tranh giải phóng dân tộc và cách mạng vô sản.
- Một số nước đế quốc tiêu biểu
1. Anh : “Chủ nghĩa đế quốc thực dân” – có hệ thống thuộc địa rộng nhất thế giới
2. Pháp: Cũng là một đế quốc thực dân, tập trung vào châu Phi và Đông Dương
3. Đức: “Chủ nghĩa đế quốc quân phiệt hiếu chiến” – phát triển muộn, hiếu chiến
4. Mỹ: “Chủ nghĩa đế quốc mới” – mở rộng ảnh hưởng bằng kinh tế và chính trị
5. Nhật Bản: “Chủ nghĩa đế quốc phong kiến quân phiệt” – xâm lược châu Á
=> Kết luận: Chủ nghĩa đế quốc là giai đoạn phát triển cao nhưng đầy mâu thuẫn của chủ nghĩa tư bản. Nó vừa thúc đẩy sản xuất và khoa học – kỹ thuật, nhưng cũng là nguyên nhân của chiến tranh, bóc lột, bất công và đấu tranh cách mạng trên toàn thế giới.

Dưới đây là phần trình bày ngắn gọn, dễ hiểu về những đặc điểm của chủ nghĩa đế quốc, thường được học trong môn Lịch sử lớp 8 hoặc lớp 11, liên quan đến giai đoạn cuối thế kỷ XIX – đầu thế kỷ XX:

✅ Chủ nghĩa đế quốc là gì?
Chủ nghĩa đế quốc là giai đoạn phát triển cao của chủ nghĩa tư bản, khi các nước tư bản phát triển mạnh về kinh tế, chính trị và quân sự, tiến hành xâm lược, thống trị thuộc địa để tìm kiếm thị trường, nguyên liệu và nhân công rẻ.

🔍 Những đặc điểm chính của chủ nghĩa đế quốc:
1. Tập trung sản xuất và tư bản cao độ
Các ngành kinh tế được tập trung vào tay một số tập đoàn, công ty lớn (tư bản tài phiệt).
Hình thành các xí nghiệp độc quyền có khả năng chi phối nền kinh tế.
2. Sát nhập giữa tư bản công nghiệp và tư bản ngân hàng
Tạo thành tư bản tài chính, điều khiển toàn bộ đời sống kinh tế, chính trị, xã hội.
3. Xuất khẩu tư bản ra nước ngoài
Thay vì chỉ xuất khẩu hàng hóa, các nước đế quốc còn đầu tư vốn ra nước khác để bóc lột thuộc địa.
4. Sự hình thành các tổ chức độc quyền
Các công ty lớn hình thành các tơ-rớt (trust), công ti độc quyền, thao túng thị trường.
5. Tranh giành thuộc địa và bành trướng thế lực
Các nước đế quốc tiến hành xâm lược, chiếm đóng và đô hộ nhiều quốc gia khác (đặc biệt là ở châu Á, châu Phi, Mỹ Latin).
Dẫn đến cạnh tranh, mâu thuẫn và chiến tranh, điển hình là Chiến tranh thế giới thứ nhất (1914–1918).

💬 Tóm tắt ngắn gọn:
Chủ nghĩa đế quốc là giai đoạn phát triển cao của chủ nghĩa tư bản, có đặc điểm nổi bật là tư bản độc quyền, xuất khẩu tư bản, chiếm thuộc địa, và cạnh tranh xâm lược giữa các nước đế quốc.