Dân số là nguồn lực quan trọng đối với sự phát triển của mỗi quốc gia. Trong đó, cơ cấu dân số theo nhóm tuổi phản ánh chất lượng nguồn lao động, mức độ phụ thuộc và triển vọng phát triển bền vững của đất nước. Tại Việt Nam, cơ cấu dân số đang có những thay đổi đáng kể, tạo ra cả cơ hội và thách thức trong quá trình phát triển kinh tế - xã hội.

Trước hết, cơ cấu dân số theo nhóm tuổi của nước ta hiện nay có ba đặc điểm lớn:

Nhóm tuổi lao động (15-64 tuổi) chiếm tỷ lệ cao trong dân số. Đây là biểu hiện của thời kỳ “cơ cấu dân số vàng”, khi mà số người trong độ tuổi lao động nhiều hơn nhóm phụ thuộc (trẻ em và người già).
Nhóm trẻ em (dưới 15 tuổi) có xu hướng giảm dần về tỷ lệ, cho thấy mức sinh đang chững lại. Điều này làm giảm gánh nặng chăm sóc trẻ nhỏ trong hiện tại, nhưng cũng đặt ra lo ngại thiếu hụt lao động trong tương lai nếu xu hướng kéo dài.
Nhóm người cao tuổi (từ 65 tuổi trở lên) đang có xu hướng tăng, phản ánh quá trình già hóa dân số đang bắt đầu diễn ra ở Việt Nam.
Từ cơ cấu đó, ta có thể phân tích những ảnh hưởng đến phát triển kinh tế - xã hội:

Một mặt, cơ cấu dân số vàng là lợi thế lớn cho phát triển kinh tế. Khi phần lớn dân số đang trong độ tuổi lao động, quốc gia có nguồn nhân lực dồi dào, năng động, có khả năng tiếp cận công nghệ, dễ thích nghi với đổi mới. Đây là điều kiện thuận lợi để tăng trưởng sản xuất, thu hút đầu tư, nâng cao thu nhập quốc dân và giảm tỷ lệ phụ thuộc.

Tuy nhiên, bên cạnh cơ hội là thách thức. Nếu không có chính sách giáo dục – đào tạo phù hợp, lực lượng lao động trẻ sẽ rơi vào tình trạng “thừa lượng, thiếu chất”, thất nghiệp hoặc làm việc trái ngành nghề. Điều này không chỉ gây lãng phí nguồn lực mà còn ảnh hưởng đến an sinh xã hội và trật tự an ninh.

Mặt khác, sự gia tăng của nhóm người cao tuổi đang báo hiệu quá trình già hóa dân số, làm tăng áp lực lên hệ thống y tế, an sinh xã hội và ngân sách nhà nước. Già hóa dân số nếu xảy ra khi nước ta chưa thực sự giàu, sẽ khiến gánh nặng “già trước khi giàu” trở thành vấn đề nghiêm trọng.

Trong khi đó, tỷ lệ trẻ em giảm làm nhẹ bớt áp lực nuôi dưỡng trong ngắn hạn, nhưng nếu không duy trì mức sinh thay thế hợp lý, lâu dài sẽ dẫn đến tình trạng thiếu lao động trẻ, ảnh hưởng đến quy mô và năng lực phát triển kinh tế.

Như vậy, cơ cấu dân số theo nhóm tuổi có ảnh hưởng sâu sắc đến mọi mặt của sự phát triển: từ kinh tế, việc làm, y tế, giáo dục đến an ninh xã hội. Việc tận dụng tốt giai đoạn dân số vàng và chuẩn bị sớm cho già hóa dân số chính là chìa khóa để phát triển bền vững.

Tóm lại, hiểu đúng và chủ động thích ứng với cơ cấu dân số theo nhóm tuổi là nhiệm vụ quan trọng của mỗi cá nhân và toàn xã hội. Chúng ta cần đầu tư cho giáo dục, nâng cao chất lượng nguồn nhân lực, mở rộng chính sách an sinh và đặc biệt là tạo cơ hội cho giới trẻ phát triển toàn diện. Bởi lẽ, chính thế hệ trẻ hôm nay sẽ là người quyết định hình dạng xã hội ngày mai.