Bảo tồn và phát huy di sản văn hóa là hai khái niệm có mối quan hệ mật thiết, không thể tách rời. Chúng bổ trợ cho nhau và cùng hướng tới một mục tiêu chung là gìn giữ và phát triển bản sắc văn hóa dân tộc.

Bảo tồn di sản văn hóa
Định nghĩa: Bảo tồn di sản văn hóa là quá trình giữ gìn, bảo vệ các giá trị văn hóa vật thể và phi vật thể khỏi bị hư hỏng, mất mát hoặc biến đổi.
Mục tiêu:Giữ gìn nguyên vẹn các giá trị lịch sử, văn hóa.
Chống lại sự tác động tiêu cực của thời gian và con người.
Tạo cơ sở vật chất cho các hoạt động nghiên cứu, giáo dục.
Phát huy di sản văn hóa
Định nghĩa: Phát huy di sản văn hóa là quá trình đưa các giá trị văn hóa vào cuộc sống hiện đại, tạo điều kiện cho mọi người tiếp cận và hưởng thụ.
Mục tiêu:Truyền bá các giá trị văn hóa đến cộng đồng.
Tạo ra sản phẩm văn hóa mới dựa trên nền tảng truyền thống.
Góp phần phát triển kinh tế - xã hội.
Mối quan hệ giữa bảo tồn và phát huy
Bảo tồn là nền tảng cho phát huy: Nếu không bảo tồn tốt, di sản sẽ bị hư hỏng, mất mát, không còn giá trị để phát huy.
Phát huy tạo điều kiện cho bảo tồn: Khi di sản được phát huy, nó sẽ được nhiều người biết đến và quan tâm, từ đó tạo ra nguồn lực để bảo tồn.
Cả hai đều hướng tới mục tiêu chung: Đó là gìn giữ và phát triển bản sắc văn hóa dân tộc.
Ví dụ
Cố đô Huế:Bảo tồn: Các công trình kiến trúc cổ kính được trùng tu, bảo dưỡng thường xuyên để giữ gìn nguyên vẹn.
Phát huy: Tổ chức các lễ hội truyền thống, các chương trình nghệ thuật, tạo điều kiện cho du khách tham quan, nghiên cứu.

- Mối quan hệ giữa bảo tồn với phát huy giá trị di sản văn hóa

+ Bảo tồn được coi là cơ sở nền tảng để phát huy giá trị của di sản.

+ Phát huy tốt giá trị của di sản trong đời sống thực tiễn góp phần tạo ra nguồn lực vật chất, tinh thần,... để bảo tồn di sản tốt hơn.

=> Để việc bảo tồn không trở thành gánh nặng và rào cản của sự phát triển, cần giải quyết hài hoà mối quan hệ giữa bảo tồn di sản và nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội.

- Ví dụ (lựa chọn di sản: Văn Miếu - Quốc Tử Giám)

+ Các hoạt động bảo tồn hiện vật, cảnh quan kết hợp với tổ chức những sự kiện văn hóa, nghệ thuật đã tạo điều kiện để phát huy giá trị khu di tích Văn Miếu - Quốc Tử Giám.

+ Nhờ hoạt động bảo tồn và phát huy giá trị di sản, năm 2019, khu di tích Văn Miếu - Quốc Tử Giám đã đón tiếp được hơn 2 triệu lượt khách tham quan trong nước và quốc tế, tổng thu từ khách du lịch đạt 45,7 tỷ đồng. Một phần nguồn kinh phí từ du lịch đó đã được sử dụng để hỗ trợ cho việc bảo tồn di sản.

Mối quan hệ giữa bảo tồn và phát huy di sản văn hóa rất chặt chẽ và bổ sung cho nhau. Bảo tồn di sản văn hóa có nghĩa là giữ gìn, bảo vệ và truyền lại những giá trị văn hóa của ông cha để không bị mất mát, hủy hoại theo thời gian. Còn phát huy di sản văn hóa là quá trình làm sống lại và phát triển những giá trị văn hóa ấy trong xã hội hiện đại, giúp chúng tiếp tục có giá trị trong đời sống đương đại và đối với các thế hệ sau.

Cả hai yếu tố này đều quan trọng trong việc duy trì và phát triển nền văn hóa của một dân tộc. Nếu chỉ bảo tồn mà không phát huy, di sản văn hóa có thể trở nên lạc hậu và thiếu sức sống. Ngược lại, nếu chỉ phát huy mà không bảo tồn, các giá trị gốc của di sản có thể bị mai một và biến đổi theo những xu hướng không phù hợp.

Ví dụ:

Bảo tồn: Khu phố cổ Hà Nội là một ví dụ điển hình về việc bảo tồn di sản văn hóa. Những ngôi nhà cổ, các con phố nhỏ với các cửa hàng truyền thống được bảo tồn nguyên vẹn, giúp chúng ta hiểu rõ hơn về lịch sử và văn hóa Hà Nội qua các thế kỷ.
Phát huy: Trong khi đó, việc phát huy di sản này có thể bao gồm việc tổ chức các lễ hội văn hóa, trình diễn nghệ thuật truyền thống, hoặc phát triển du lịch bền vững để không chỉ thu hút du khách mà còn tạo ra các hoạt động kinh tế giúp bảo vệ di sản. Một ví dụ về phát huy là "Lễ hội Hoan Kỳ" ở Hội An, nơi các giá trị văn hóa địa phương được tái hiện trong các sự kiện, thu hút du khách và mang lại lợi ích cho cộng đồng.
Kết hợp bảo tồn và phát huy giúp di sản văn hóa không chỉ được giữ gìn mà còn phát triển mạnh mẽ trong bối cảnh toàn cầu hóa hiện nay.