### **Khó Khăn Sau Cách Mạng Tháng Mười 1917**

Sau Cách mạng Tháng Mười năm 1917, nước Nga Xô viết (Liên Xô) đã phải đối mặt với nhiều khó khăn nghiêm trọng về cả thù trong và giặc ngoài:

1. **Khó khăn từ Thù Ngoài:**
- **Chiến tranh Nội chiến:** Ngay sau khi Cách mạng Tháng Mười thành công, một cuộc chiến nội bộ nổ ra giữa các lực lượng Bolshevik (được gọi là "Đỏ") và các lực lượng chống Bolshevik (được gọi là "Trắng"), cùng với sự can thiệp của các cường quốc phương Tây như Anh, Pháp, và Mỹ. Các lực lượng này hỗ trợ quân đội của Chính phủ lâm thời và các nhóm đối kháng.
- **Can thiệp của các nước ngoài:** Các nước phương Tây lo sợ sự lan rộng của chủ nghĩa cộng sản đã can thiệp quân sự vào Nga để hỗ trợ các lực lượng chống Bolshevik. Sự can thiệp này làm gia tăng căng thẳng và kéo dài cuộc nội chiến.

2. **Khó khăn từ Thù Trong:**
- **Khủng hoảng Kinh tế:** Sự tàn phá của Chiến tranh Thế giới thứ nhất, tiếp theo là cuộc nội chiến, đã làm suy giảm nền kinh tế nghiêm trọng. Thiếu lương thực, hàng hóa, và nguồn lực cơ bản đã dẫn đến tình trạng thiếu thốn và đói nghèo.
- **Khủng hoảng Chính trị và Xã hội:** Các nhóm chính trị khác nhau đã phản đối chính quyền Bolshevik, dẫn đến bất ổn chính trị và xã hội. Tình trạng này đã làm gia tăng sự bất mãn trong các tầng lớp xã hội.

### **Chính Sách Cộng Sản Thời Chiến (1918 - 1921)**

**1. Đặc Điểm:**
- **Quản lý và Kế hoạch hóa:** Chính quyền Bolshevik áp dụng chính sách quản lý tập trung, điều hành toàn bộ nền kinh tế và các hoạt động xã hội. Chính quyền quốc hữu hóa tất cả các ngành công nghiệp và phân phối tài sản.
- **Cải cách Ruộng Đất:** Tịch thu đất đai từ các địa chủ và phân phối cho nông dân.
- **Lãnh đạo Kinh tế:** Đưa ra các chính sách quản lý chặt chẽ đối với sản xuất và phân phối, nhằm đáp ứng nhu cầu của quân đội và dân cư trong thời kỳ chiến tranh.

**2. Kết quả:**
- **Khó khăn về Kinh tế:** Chính sách cộng sản thời chiến dẫn đến việc quản lý kém và thiếu hiệu quả, làm gia tăng tình trạng đói nghèo và thiếu hụt hàng hóa. Sự thiếu thốn trầm trọng đã dẫn đến các cuộc đình công và nổi loạn.

### **Chính Sách Kinh Tế Mới (NEP) (1921 - 1928)**

**1. Đặc Điểm:**
- **Khôi phục và Tái tổ chức Kinh tế:** Chính quyền Lenin đưa ra NEP nhằm khôi phục nền kinh tế sau các năm nội chiến và khủng hoảng. NEP cho phép một số hình thức sở hữu tư nhân và thị trường tự do hạn chế, trong khi các ngành công nghiệp lớn vẫn thuộc sở hữu nhà nước.
- **Chính sách Nông nghiệp:** Hệ thống thuế sản phẩm được áp dụng thay vì thuế sản phẩm. Nông dân được phép bán phần lớn sản phẩm của mình trên thị trường tự do.
- **Khôi phục Doanh nghiệp:** Các doanh nghiệp nhỏ và trung bình được phép hoạt động theo nguyên tắc thị trường tự do.

**2. Kết quả:**
- **Tăng trưởng Kinh tế:** NEP đã giúp phục hồi nền kinh tế, tăng cường sản xuất và cải thiện tình trạng đói nghèo.
- **Ổn định Chính trị và Xã hội:** Chính sách này đã làm giảm bớt sự bất mãn và hỗ trợ ổn định xã hội.

### **So Sánh Chính Sách Cộng Sản Thời Chiến và Chính Sách Kinh Tế Mới (NEP)**

**1. **Mục tiêu:**
- **Chính sách cộng sản thời chiến:** Chủ yếu nhằm bảo vệ chính quyền cách mạng trong thời kỳ chiến tranh và nội chiến, với mục tiêu khôi phục trật tự và kiểm soát toàn bộ nền kinh tế.
- **NEP:** Mục tiêu là khôi phục nền kinh tế, giảm bớt căng thẳng xã hội, và tăng cường sản xuất để phục hồi sau những khó khăn.

**2. **Phương thức:**
- **Chính sách cộng sản thời chiến:** Tập trung vào quốc hữu hóa toàn bộ và quản lý tập trung. Các quy định và lệnh hành chính nghiêm ngặt đã được áp dụng.
- **NEP:** Cho phép một số hình thức sở hữu tư nhân và tự do thị trường để khôi phục kinh tế. Chính sách này tạo điều kiện cho sự phát triển kinh tế tư nhân trong khuôn khổ một nền kinh tế kế hoạch hóa.

**3. **Kết quả:**
- **Chính sách cộng sản thời chiến:** Dẫn đến sự khủng hoảng kinh tế, thiếu hụt hàng hóa và bất ổn xã hội.
- **NEP:** Góp phần vào sự phục hồi và tăng trưởng kinh tế, giảm bớt tình trạng đói nghèo, và tạo sự ổn định xã hội.

**4. **Nguyên nhân của sự khác biệt:**
- **Sự cần thiết về cải cách:** Chính sách cộng sản thời chiến được áp dụng trong bối cảnh chiến tranh và nội chiến, khi nhu cầu bảo vệ chính quyền cách mạng là ưu tiên hàng đầu. Trong khi đó, NEP được áp dụng để khôi phục nền kinh tế sau khi chiến tranh kết thúc và nhằm giảm bớt khó khăn xã hội.
- **Tình hình Kinh tế và Xã hội:** Khi áp dụng NEP, nền kinh tế đã ổn định hơn và có khả năng hỗ trợ các hình thức sở hữu tư nhân hạn chế.

**Tóm lại:** Chính sách cộng sản thời chiến và NEP phản ánh sự thích nghi của chính quyền Bolshevik với các hoàn cảnh lịch sử và kinh tế khác nhau. Chính sách cộng sản thời chiến tập trung vào việc duy trì quyền lực trong tình trạng khủng hoảng, trong khi NEP nhằm khôi phục và phát triển nền kinh tế trong thời kỳ hòa bình.

TCCS - Đã hơn 30 năm kể từ khi Chiến tranh lạnh kết thúc và trật tự thế giới hai cực tan rã, song nhân loại đứng trước không phải là “một trật tự thế giới mới” mà là một thế giới đầy biến động, bất ổn, khó lường. Nhìn lại những bước ngoặt lịch sử, những giá trị sâu xa của Cách mạng Tháng Mười Nga năm 1917 và chính sách dân tộc của V. I. Lê-nin để suy ngẫm xem, nếu trật tự thế giới hiện nay không mang lại hòa bình và an ninh cho nhân loại, thì lực lượng xã hội nào có thể làm được điều đó?

Những bước ngoặt lịch sử vĩ đại

Cách mạng Tháng Mười thành công đã tạo nên những bước ngoặt lịch sử vĩ đại.

Đối với nước Nga.

Trước hết, đưa đất nước thoát khỏi chiến tranh đế quốc và giải phóng nước Nga khỏi “nhà tù của các dân tộc”. Sau khi Cách mạng Tháng Mười thành công, Nhà nước Xô viết đã sớm thông qua các văn kiện pháp lý và bảo đảm trên thực tế quyền dân tộc tự quyết, quyền bình đẳng và quyền được sống trong hòa bình của tất cả các dân tộc sinh sống trên đất nước Nga; trên cơ sở đó, thiết lập và củng cố tình hữu nghị giữa các dân tộc. Chính quyền Xô viết tạo điều kiện cho hơn một trăm triệu người lao động thuộc mọi dân tộc từng bị áp bức, bị bóc lột đứng lên thực hiện vai trò làm chủ xã hội, làm chủ vận mệnh của mình.

Tiếp đó, khai sinh một chế độ chính trị - xã hội kiểu mới, khác về chất so với tất cả các chế độ chính trị - xã hội đã và đang tồn tại đến lúc đó trên thế giới. Nhà nước Xô viết là nhà nước công nông đầu tiên trên thế giới, giai cấp vô sản Nga, với đội tiên phong là Đảng Bôn-sê-vích, lần đầu tiên trở thành giai cấp cầm quyền. Nhà nước Xô viết thủ tiêu quyền tư hữu đối với những tư liệu sản xuất cơ bản; đặt nền tảng xây dựng một xã hội mới có mục tiêu tối thượng là đưa lại hòa bình, an ninh, ấm no và công bằng cho tất cả mọi người; xác lập trên thực tế một nền dân chủ cho số đông, bảo đảm lợi ích và quyền lực thực sự của người lao động trong các lĩnh vực của đời sống xã hội, vì vậy đã khơi dậy, phát huy mạnh mẽ sức mạnh, năng lực sáng tạo của quần chúng nhân dân.

Cách mạng Tháng Mười cũng đặt nền móng tạo dựng và gia tăng sức mạnh tổng hợp quốc gia, đưa Liên Xô trở thành cường quốc thế giới hùng mạnh, đóng vai trò quyết định trong chiến thắng chủ nghĩa phát xít trong Chiến tranh thế giới thứ hai, cũng như có vai trò, vị thế quan trọng trên trường quốc tế. Nhà nước Xô viết thay đổi triệt để các nguyên tắc đối ngoại, lấy chủ nghĩa quốc tế vô sản thay thế chủ nghĩa dân tộc tư sản vị kỷ, đồng thời kiên trì thực hiện chính sách đối ngoại vì hòa bình.

Đối với thế giới.

Một là, đánh dấu bước chuyển biến về chất của chủ nghĩa xã hội khoa học. Chủ nghĩa xã hội từ lý luận đã trở thành hiện thực, và hiện thực đó minh chứng cho bản chất khoa học và cách mạng của chủ nghĩa Mác - Lê-nin, cũng như sự đúng đắn của phép biện chứng duy vật. Thành công của Cách mạng Tháng Mười là kết quả hợp quy luật của sự phát triển lý luận và thực tiễn đấu tranh qua nhiều thế kỷ của nhân dân lao động trên toàn thế giới; đáp ứng khát vọng lâu đời về tự do và giải phóng con người của nhân loại; cung cấp những bài học lịch sử vô giá về lý luận và thực tiễn cho các cuộc cách mạng vì độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội trên thế giới.

Hai là, chấm dứt thời đại độc tôn của chủ nghĩa tư bản trong nền kinh tế - chính trị thế giới, mở đầu thời đại mới - thời đại quá độ từ chủ nghĩa tư bản lên chủ nghĩa xã hội. Cách mạng Tháng Mười khởi nguồn và dẫn tới bước chuyển biến mới của phong trào cách mạng thế giới về nội dung, đường lối và phương pháp phát triển, làm thay đổi căn bản tiến trình lịch sử thế giới theo hướng tích cực: Các đảng mác-xít lê-nin-nít ra đời ở hàng chục quốc gia; Quốc tế Cộng sản (Quốc tế III) được thành lập (tháng 3-1919), đã dần loại bỏ những phần tử cơ hội chủ nghĩa, giúp các đảng cộng sản vững mạnh hơn về chính trị, tư tưởng và tổ chức, đồng thời hậu thuẫn mạnh mẽ cho phong trào cách mạng tại nhiều nước. Sau Chiến tranh thế giới thứ hai, chủ nghĩa xã hội trở thành một hệ thống thế giới, đóng vai trò đối trọng với chủ nghĩa tư bản. Gần cuối thế kỷ XX, chủ yếu do những nguyên nhân nội tại(1), mô hình chủ nghĩa xã hội hiện thực ở Liên Xô và Đông Âu sụp đổ, nhưng sự biến đổi đó không làm thay đổi tính chất quá độ của thời đại, vì đây là quy luật tiến hóa của lịch sử nhân loại.

Ba là, mở đường và khai sáng cho kỷ nguyên mới của phát triển và tiến bộ xã hội. Hạn chế lịch sử của chủ nghĩa tư bản trong giai đoạn đế quốc chủ nghĩa đặt nhân loại trước một thách thức chung là tìm con đường giải phóng khỏi chế độ áp bức, bóc lột và bất công. Cách mạng Tháng Mười đáp ứng những yêu cầu lịch sử cấp bách đó, tìm kiếm và khai phá một con đường chưa từng có để nhân loại thực hiện mục tiêu phát triển và tiến bộ xã hội; cổ vũ cuộc đấu tranh vì dân sinh, dân chủ và tiến bộ xã hội ở cả các nước tư bản phát triển. Chủ nghĩa tư bản đã phải tiếp thu một số mặt ưu việt của chủ nghĩa xã hội để điều chỉnh và thích nghi với thời đại, song không thay đổi bản chất bóc lột, áp bức, bất công.

Bốn là, cổ vũ, tạo động lực, giúp đỡ nhân dân các nước thuộc địa và phụ thuộc đấu tranh giành độc lập dân tộc. Do ảnh hưởng của Cách mạng Tháng Mười, cuộc đấu tranh giải phóng dân tộc, giành quyền tự do, quyền làm chủ vận mệnh của mình, quyền bình đẳng trong cộng đồng quốc tế của nhân dân Á - Phi - Mỹ La-tinh đã trở thành một cao trào cách mạng chưa từng có. Kết quả là trong nửa sau thế kỷ XX, hơn 100 nước thuộc địa trở thành những quốc gia độc lập, có chủ quyền, chủ thể pháp lý quốc tế. Hệ thống thuộc địa do chủ nghĩa thực dân, đế quốc thiết lập trong suốt 5 thế kỷ hoàn toàn sụp đổ. 

Năm là, khai sinh và đấu tranh cho một kiểu quan hệ quốc tế hoàn toàn mới, theo những nguyên tắc phản ánh bản chất của chế độ Xô viết: 1- Hòa bình và hữu nghị; chống chính sách xâm lược và chiến tranh đế quốc; 2- Dân chủ, công bằng và bình đẳng trong quan hệ giữa tất cả các quốc gia - dân tộc; 3- Cùng tồn tại hòa bình giữa các nước có chế độ chính trị - xã hội khác nhau.

Dấu ấn chính sách dân tộc của V.I. Lê-nin trong tiến trình Cách mạng Tháng Mười

Vấn đề dân tộc chiếm vị trí rất quan trọng trong lý luận và thực tiễn lãnh đạo cách mạng vô sản của V.I. Lê-nin. Người dành sự quan tâm đặc biệt đến vấn đề dân tộc trước hết bắt nguồn từ thực tiễn của nước Nga và thế giới, đó là: 1- Sự áp bức dân tộc bằng bạo lực của dân tộc Đại Nga đối với các “dị tộc” đang rất phổ biến ở nước Nga Sa hoàng; 2- Trong hai thập niên đầu thế kỷ XX, những cuộc tranh luận về vấn đề dân tộc trong phong trào dân chủ - xã hội ở Nga và châu Âu diễn ra gay gắt; 3- Chủ nghĩa thực dân, đế quốc đã và đang thực hiện chủ nghĩa dân tộc tư sản, chính sách xâm chiếm thuộc địa, áp bức, nô dịch, gây hằn thù dân tộc trên thế giới.

Trong bối cảnh đó, từ rất lâu trước Cách mạng Tháng Mười, V.I. Lê-nin đã dành nhiều tâm huyết để nghiên cứu vấn đề dân tộc ở cả nước Nga cũng như ở các nước và dân tộc thuộc địa có liên quan mật thiết đến cuộc đấu tranh lâu dài, phức tạp của Đảng Bôn-sê-vích chống chủ nghĩa cơ hội và các thế lực thực dân, đế quốc trong vấn đề này. Đứng trên lập trường của giai cấp vô sản, tinh thần của chủ nghĩa quốc tế vô sản, V.I. Lê-nin đã vận dụng và phát triển tư tưởng mác-xít về giai cấp - dân tộc, đặc biệt bám sát quan điểm lịch sử - cụ thể và quan điểm thực tiễn khi luận chứng, luận giải và đề xuất chính sách giải quyết vấn đề dân tộc ở nước Nga nói riêng, trên thế giới nói chung. Về tổng thể, chính sách dân tộc của V.I. Lê-nin nhằm bảo vệ, củng cố quan điểm của Đảng Bôn-sê-vích, của chủ nghĩa quốc tế vô sản; phản bác các quan điểm, chính sách của giai cấp tư sản, của các trào lưu cơ hội chủ nghĩa ở Nga và trên thế giới về vấn đề dân tộc; đặc biệt nhằm giáo dục đảng viên của Đảng Bôn-sê-vích và giác ngộ quần chúng nhân dân Nga, để từ đó họ tin tưởng và tự giác đi theo đường lối đúng đắn của Đảng. Những mục tiêu này thể hiện rất rõ trong nhiều tác phẩm của V.I. Lê-nin, như: “Về cương lĩnh dân tộc của Đảng Công nhân Dân chủ - Xã hội Nga” (năm 1913), “Về quyền dân tộc tự quyết” (năm 1914), “Vấn đề hòa bình” (năm 1915), “Cách mạng xã hội chủ nghĩa và quyền dân tộc tự quyết” (năm 1916), “Báo cáo về hòa bình” (năm 1917), “Tuyên ngôn về quyền lợi của nhân dân lao động và bị bóc lột” (năm 1918), “Sơ thảo lần thứ nhất những luận cương về vấn đề dân tộc và vấn đề thuộc địa” (năm 1920),... Theo đó, chính sách dân tộc của V.I. Lê-nin bao hàm ba nội dung chính sau:

Một là, các dân tộc hoàn toàn bình đẳng: Vấn đề này được V.I. Lê-nin đặt ra trong một quốc gia đa dân tộc, cũng như giữa các quốc gia - dân tộc trên thế giới. V.I. Lê-nin đã luận chứng sắc sảo và thuyết phục cho những luận điểm sau: “toàn bộ lịch sử của tư bản là một lịch sử đầy những sự tàn bạo và cướp đoạt, đầy máu và bùn nhơ”; “Lối lừa bịp nhân dân, mà giai cấp tư sản thực hành rộng rãi nhất trong cuộc chiến tranh này, là lấy tư tưởng “giải phóng dân tộc” để ngụy trang cho những mục đích cướp bóc của nó”(2); “đối với giai cấp tư sản thì yêu sách về quyền bình đẳng dân tộc trên thực tế thường là sự tuyên truyền cho tính bản vị dân tộc và chủ nghĩa sô-vanh”(3). Người kết luận: Chính sách dân tộc của giai cấp tư sản thực chất là đặc quyền đặc lợi(4); là áp bức, bóc lột, nô dịch(5); là chia rẽ dân tộc, chia rẽ giai cấp vô sản(6); do đó, “khả năng chung sống hòa bình và bình đẳng giữa các dân tộc dưới chế độ tư bản chủ nghĩa” chỉ là ảo tưởng(7); và Người khẳng định: “Ngày nay chỉ có giai cấp vô sản mới bảo vệ quyền tự do thực sự của các dân tộc và sự thống nhất của công nhân thuộc mọi dân tộc”(8). “Nhưng muốn cho cách mạng vô sản thắng lợi, thì phải giáo dục lâu dài cho công nhân tinh thần bình đẳng và hữu nghị dân tộc đầy đủ nhất”(9). V.I. Lê-nin khẳng định: Chỉ có chế độ Xô viết là chế độ thật sự bảo đảm quyền bình đẳng giữa các dân tộc(10); thực hiện quyền bình đẳng dân tộc là để loại trừ mọi sự hiềm nghi, mọi xu hướng, biệt lập, mọi sự nghi kỵ, mọi sự thù hằn nhỏ nhặt nhất giữa các dân tộc(11); quyền bình đẳng dân tộc phải được bảo đảm bằng pháp luật và gắn với việc bảo vệ vô điều kiện các quyền lợi của mọi dân tộc ít người(12). Tóm lại, bình đẳng dân tộc phải được thể hiện trên tất cả các lĩnh vực, nhưng không phải là bình quân chủ nghĩa, hơn thế cần có sự ưu tiên đối với các dân tộc kém phát triển hơn. V.I. Lê-nin chỉ rõ, chỉ như vậy mới tạo được cơ sở thực hiện đoàn kết dân tộc, đoàn kết giai cấp vô sản trong từng nước và trên thế giới. 

Hai là, các dân tộc được quyền tự quyết.V.I. Lê-nin xác định, đây là quyền tự quyết về chính trị; quyền phân lập của dân tộc đó khỏi tập thể dân tộc khác; quyền thành lập quốc gia - dân tộc độc lập; quyền dân tộc tự quyết hoàn toàn trái ngược tư tưởng ly khai và chủ nghĩa biệt lập. “Do kinh nghiệm hàng ngày của mình, quần chúng nhân dân biết rất rõ tầm quan trọng của những quan hệ địa lý và kinh tế, những lợi thế của một thị trường rộng lớn và của một quốc gia rộng lớn nên họ chỉ nghĩ đến phân lập khi sự áp bức dân tộc và những xung đột dân tộc làm cho cuộc sống chung trở thành tuyệt đối không thể chịu đựng được và làm cho mọi thứ quan hệ kinh tế bị trở ngại”(13). V.I. Lê-nin chỉ rõ, “quyền tự quyết được thực hiện bằng một cuộc trưng cầu ý kiến của toàn thể dân cư trong lãnh thổ muốn quyết định vận mệnh của mình”(14). Luận điểm này có nghĩa là quyền dân tộc tự quyết không thể được quyết định bởi một thế lực cầm quyền hay một phe nhóm nào đó, một khi lợi ích và mưu đồ của những thế lực này không phản ánh lợi ích và ý nguyện của đại đa số nhân dân thuộc quốc gia hay dân tộc đó. Trong quan hệ quốc tế, một quốc gia - dân tộc có quyền tự quyết đường hướng đối ngoại của mình, song đường hướng đó nhất thiết không được phương hại đến lợi ích quốc gia chính đáng của quốc gia - dân tộc khác.

Ba là, liên hợp công nhân tất cả các dân tộc. Đâylà tư tưởng, nội dung quan trọng trong chính sách dân tộc của V.I. Lê-nin, phản ánh bản chất, chính sách quốc tế của Quốc tế cộng sản, tinh thần của chủ nghĩa quốc tế vô sản. Trong đó, V.I. Lê-nin khẳng định, nếu giai cấp tư sản thi hành chính sách chia rẽ, gây hằn thù dân tộc, thì “chủ nghĩa quốc tế vô sản tuyệt đối không dung hòa với lập trường đó vì chủ nghĩa quốc tế tuyên truyền không những cho sự gần gũi giữa các dân tộc, mà cho cả sự liên hợp của công nhân thuộc tất cả các dân tộc ở một quốc gia trong những tổ chức thống nhất của giai cấp vô sản”(15). V.I. Lê-nin nhấn mạnh: “điều quan trọng nhất trong chính sách của Quốc tế cộng sản về vấn đề dân tộc và vấn đề thuộc địa phải là làm cho vô sản và quần chúng lao động của tất cả các dân tộc và tất cả các nước gần gũi nhau để tiến hành cuộc đấu tranh cách mạng chung nhằm lật đổ bọn địa chủ và giai cấp tư sản. Bởi vì chỉ có sự gần gũi ấy mới bảo đảm việc chiến thắng chủ nghĩa tư bản, nếu không có sự chiến thắng đó thì không thể thủ tiêu được ách áp bức dân dân tộc và tình trạng bất bình đẳng”(16). Từ đó, V.I. Lê-nin phát triển khẩu hiệu Vô sản toàn thế giới liên hiệp lại! thành Vô sản tất cả các nước và các dân tộc bị áp bức, đoàn kết lại! Khẩu hiệu này đã thật sự trở thành ngọn cờ tập hợp lực lượng của giai cấp vô sản và các dân tộc khác nhau ở các nước thuộc địa trong cuộc đấu tranh giành độc lập dân tộc.

Hiện thực hóa chính sách dân tộc

Đối với các dân tộc trên đất nước Nga, bản “Tuyên ngôn về quyền của các dân tộc Nga” (công bố ngày 15-11-1917) đã xác định những nguyên tắc pháp lý cơ bản của vấn đề dân tộc; tuyên bố giải phóng cho các dân tộc bị nước Nga Sa hoàng áp bức, nô dịch, thôn tính, trong đó có quyền tự quyết. Đặc biệt, bản “Tuyên ngôn về quyền lợi của nhân dân lao động và bị bóc lột” (tháng 1-1918) do V.I. Lê-nin soạn thảo hoàn chỉnh hơn, đã trở thành cơ sở cho bản Hiến pháp đầu tiên của nước Nga Xô viết (tháng 7-1918). Nhờ sớm thực hiện chính sách dân tộc của V.I. Lê-nin mà ngay trong những năm 1918 - 1921, khi kẻ thù bên trong cấu kết với liên quân 14 nước đế quốc tấn công nước Nga, Nhà nước Xô viết non trẻ vẫn tập hợp được một lực lượng hùng hậu thuộc các dân tộc khác nhau để đánh bại thù trong, giặc ngoài và bảo vệ được chính thể Xô viết.

Trong khi đấu tranh cho quyền dân tộc tự quyết, V.I. Lê-nin đồng thời nhấn mạnh, lợi ích xây dựng chủ nghĩa xã hội và phòng thủ đất nước đòi hỏi các dân tộc phải đoàn kết chặt chẽ hơn nữa. Từ đó, “Cộng hòa Xô viết Nga(17) được thiết lập trên cơ sở liên minh tự do của các dân tộc tự do thành liên bang các cộng hòa dân tộc Xô viết”(18), sau đó các nước Cộng hòa Xô viết(19) liên kết thành Liên bang Xô-viết. Nhưng V.I. Lê-nin phản bác chủ trương “tự trị hóa”(20) của I. V. Xta-lin, đưa ra quan điểm khác về Nhà nước liên bang, đó là: “chúng ta... không thủ tiêu nền độc lập của họ, mà còn lập nên một tầng nhà mới, một liên bang các nước cộng hòa bình quyền”(21); “chỉ duy trì liên bang các nước cộng hòa xã hội chủ nghĩa xô-viết về phương diện quân sự và ngoại giao, còn về tất cả các phương diện khác đều khôi  phục lại quyền độc lập hoàn toàn của các bộ dân ủy riêng biệt”(22). Có thể nói, sự thành lập Liên Xô năm 1922 là thắng lợi của chính sách dân tộc của V.I. Lê-nin. Lần đầu tiên trong lịch sử, nhân loại tiến bộ được chứng kiến một phương sách giải quyết đúng đắn vấn đề dân tộc là thủ tiêu mọi bất bình đẳng dân tộc, tạo nền tảng xây dựng một cộng đồng gắn kết như anh em giữa các dân tộc trong một quốc gia. Trên thực tế, sự thành lập Liên Xô đã làm gia tăng rõ rệt sức mạnh tổng hợp quốc gia; hàng chục triệu người thuộc mọi dân tộc ở Liên Xô đã sát cánh cùng Đảng Cộng sản để chiến đấu và chiến thắng trong cuộc Chiến tranh vệ quốc 1941 - 1945 và trong công cuộc xây dựng đất nước hùng cường. Đáng tiếc là về sau, chính sách dân tộc của V.I. Lê-nin không được giới lãnh đạo Liên Xô tuân thủ. Những sai lầm kéo dài trong chính sách dân tộc và việc Mỹ ráo riết thực hiện chiến lược “diễn biến hòa bình” là hai trong những nguyên nhân dẫn đến sự giải thể của Liên Xô, để lại những bài học đau đớn(23).

Trên trường quốc tế, bản “Sắc lệnh về hòa bình” do V.I. Lê-nin soạn thảo (thông qua ngày 8-11-1917) nhằm thiết lập một nền hòa bình thực sự cho nhân loại. Bản sắc lệnh này đã đi vào lịch sử không chỉ là văn kiện đối ngoại đầu tiên của Nhà nước Xô viết, mà còn được coi như một cuộc cách mạng trên lĩnh vực quan hệ quốc tế và ngoại giao(24). Trên thực tế, Liên Xô là quốc gia khởi xướng, đi đầu và đóng vai trò đặc biệt quan trọng trong cuộc đấu tranh của nhân loại tiến bộ vì hòa bình và an ninh thế giới. Nhà nước Xô viết và Quốc tế Cộng sản cũng đã đóng vai trò then chốt trong việc giúp đỡ, hỗ trợ thành công phong trào giải phóng dân tộc ở các nước thuộc địa để thế kỷ XX trở thành “Thế kỷ giải phóng”. Đồng thời, bằng nhiều phương sách và hành động cụ thể, thiết thực, Liên Xô vừa kiên quyết đấu tranh chống “chủ nghĩa thực dân mới” nhằm bảo vệ quyền bình đẳng, quyền tự quyết của các nước mới giành được độc lập dân tộc, vừa giúp đỡ các nước này nâng cao sức mạnh tổng hợp quốc gia để bảo vệ, xây dựng và phát triển đất nước.

Tóm lại, Cách mạng Tháng Mười đã tạo ra những bước ngoặt lịch sử không thể phủ nhận, tạo cơ sở vững chắc cho nhận định: Đây là cuộc cách mạng toàn diện, sâu sắc, triệt để nhất, có giá trị nhân đạo, nhân văn nhất trong tất cả các cuộc cách mạng từng diễn ra trong lịch sử thế giới; là sự kiện chính trị - xã hội vĩ đại nhất trong thế kỷ XX, có ảnh hưởng lớn nhất đến tiến trình lịch sử thế giới hiện đại. Lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc từng khẳng định: “Trong thế giới bây giờ chỉ có cách mệnh Nga là đã thành công, và thành công đến nơi, nghĩa là dân chúng được hưởng cái hạnh phúc tự do, bình đẳng thật, không phải tự do và bình đẳng giả dối như đế quốc chủ nghĩa Pháp khoe khoang bên An Nam”(25); “Trong lịch sử loài người chưa từng có cuộc cách mạng nào có ý nghĩa to lớn và sâu xa như thế”(26). Cònchính sách dân tộc của V.I. Lê-nin đã xác lập dấu ấn đậm nét trong hầu như tất cả những bước ngoặt vĩ đại mà Cách mạng Tháng Mười đã tạo ra trên bình diện quốc gia và quốc tế, trong đó sợi chỉ đỏ xuyên suốt cả lý luận lẫn thực tiễn là tư tưởng giải phóng con người và đặt con người ở vị trí trung tâm trong mọi chính sách đối nội, đối ngoại của đảng cầm quyền. Và nếu như C. Mác khẳng định: “Tất cả cái gì mà con người đấu tranh để giành lấy, đều dính liền với lợi ích của họ”(27), thì luận điểm sau của V.I. Lê-nin đến nay vẫn mang tính thuyết phục rất cao và tính thời sự cấp thiết: “Kinh nghiệm của chúng tôi cho phép chúng tôi tin tưởng sắt đá rằng chỉ có một sự quan tâm lớn lao đến lợi ích của các dân tộc khác nhau thì mới loại trừ được nguồn gốc của mọi sự xung đột, mới trừ bỏ được lòng nghi ngờ lẫn nhau, mới trừ bỏ được nguy cơ gây ra những mưu đồ nào đó, mới tạo ra được lòng tin, nhất là lòng tin của công nhân và nông dân không nói cùng một thứ tiếng; nếu không có lòng tin đó thì những quan hệ hòa bình giữa các dân tộc cũng như sự phát triển thuận lợi đôi chút của tất cả những gì là quý báu trong nền văn minh hiện đại, đều tuyệt đối không thể có được”(28). Thật vậy, nếu các quốc gia - dân tộc không tôn trọng lợi ích chính đáng của nhau, thì không thể tạo dựng được lòng tin, mà thiếu lòng tin thì không tránh khỏi xung đột, thậm chí chiến tranh(29). Vậy mà hiện tại, một số nước lớn vẫn áp dụng tiêu chuẩn kép trong quan hệ quốc tế, áp đặt giá trị, đồng thời thực thi chính sách cường quyền, cấm vận đơn phương, theo đuổi chủ nghĩa dân tộc cực đoan, vị kỷ... Trật tự thế giới hiện nay đang bị chi phối bởi những tư tưởng và hành động trên, do vậy khó tạo dựng được niềm tin, khó mang lại hòa bình và an ninh cho cộng đồng quốc tế. Vì vậy, nếu trước đây, “lý luận về dân tộc và dân tộc thuộc địa của V.I. Lê-nin là chỉ dẫn quý báu cho các dân tộc bị áp bức trong cuộc đấu tranh giành độc lập dân tộc”(30), thì hiện nay, nhân loại tiến bộ có thể lấy lý luận đó làm cơ sở cho cuộc đấu tranh vì hòa bình và phát triển, dân sinh và dân chủ, tiến bộ và công bằng xã hội thật sự. Nói cách khác, khi thế giới vẫn chứa đầy bất công và nghịch lý, khi nghèo đói, bất bình đẳng và bạo lực đang tước đi quyền được tiếp cận các điều kiện sống cơ bản của hàng chục triệu người, thì những giá trị lý luận và thực tiễn trong chính sách dân tộc của V.I. Lê-nin càng chứng tỏ sức sống bền bỉ, đặt ra nhiều điều rất cần suy ngẫm. Ngoài ra, khi “phân tích cụ thể mỗi tình hình cụ thể” được V.I. Lê-nin coi là “bản  chất, linh hồn sống của chủ nghĩa Mác”, thì bất cứ ai, khi nghiên cứu hay phán xét bất cứ vấn đề nào (trong đó có vấn đề dân tộc) của một nước, cũng như trong quan hệ quốc tế hiện nay, nếu thật sự muốn tìm ra chân lý thì không thể bỏ qua quan điểm lịch sử - cụ thể và quan điểm thực tiễn, bởi đây là cách tiếp cận khoa học, khách quan và không thể thay thế. Tóm lại, thực tiễn thế giới hơn 30 năm qua chứng minh cho luận điểm rằng, chỉ lực lượng xã hội nào mang tinh thần khai sáng, bản chất khoa học, dân chủ và nhân văn như Cách mạng Tháng Mười và chính sách dân tộc của V.I. Lê-nin mới có khả năng mang lại hòa bình và an ninh lâu dài cho nhân loại.

Đối với Việt Nam, Cách mạng Tháng Mười Nga đã mở đường cho học thuyết Mác - Lê-nin thâm nhập vào Việt Nam trong bối cảnh đường lối giải phóng dân tộc của Việt Nam cuối thế kỷ XIX rơi vào khủng hoảng. Nghiên cứu “Sơ thảo lần thứ nhất những luận cương về vấn đề dân tộc và vấn đề thuộc địa” của V.I. Lê-nin, dưới ánh sáng Cách mạng Tháng Mười, đã đưa Nguyễn Ái Quốc từ một người yêu nước trở thành một người cộng sản và tìm ra con đường để cứu nước, giải phóng dân tộc. Vì vậy, Luận cương của V.I. Lê-nin chính là sự khởi nguyên cho sự nghiệp giải phóng mà Chủ tịch Hồ Chí Minh dấn thân trong suốt cuộc đời oanh liệt của mình: Giải phóng dân tộc - Giải phóng giai cấp - Giải phóng con người(31). Đi theo con đường Cách mạng Tháng Mười Nga, Việt Nam đã làm nên Cách mạng Tháng Tám, mở ra kỷ nguyên mới cho đất nước - kỷ nguyên độc lập dân tộc, dân chủ và chủ nghĩa xã hội. Thắng lợi của Cách mạng Tháng Tám ở Việt Nam một lần nữa đã chứng tỏ tính chất đúng đắn của chủ nghĩa Mác -  Lê-nin về vấn đề dân tộc và thuộc địa, tính chất đúng đắn của đường lối mà Cách mạng xã hội chủ nghĩa Tháng Mười năm 1917 đã vạch ra(32). Trong suốt quá trình lãnh đạo nhân dân đấu tranh giành độc lập và xây dựng đất nước, Chủ tịch Hồ Chí Minh và Đảng Cộng sản Việt Nam đã vận dụng sáng tạo chủ nghĩa Mác - Lê-nin nói chung, những luận điểm trong chính sách dân tộc của V.I. Lê-nin nói riêng vào điều kiện cụ thể của Việt Nam. Vì vậy, Nhà nước Việt Nam đã giải quyết vấn đề dân tộc một cách hài hòa, hợp lý, nhờ đó đã thành công trong việc tạo dựng khối đại đoàn kết toàn dân tộc, cội nguồn sức mạnh của cách mạng Việt Nam. Chính vì vậy, gia tăng sức mạnh của khối đại đoàn kết toàn dân tộc, trong đó có việc quán triệt sâu sắc hơn nữa chính sách dân tộc của V.I. Lê-nin là những yêu cầu cấp thiết của đất nước, nhất là trong bối cảnh hiện nay./.

-----------------------

(1) Lê-nin từng cảnh báo: Không ai có thể tiêu diệt được chúng ta, ngoài những sai lầm của bản thân chúng ta (Xem: V.I. Lê-nin: Toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2006, t. 42, tr. 311)
(2) V.I. Lê-nin: Toàn tập, Sđd, t. 26, tr.131, 413
(3), (4) V.I. Lê-nin: Toàn tập, Sđd, t. 25, tr. 167, 319
(5) Xem: V.I. Lê-nin: Toàn tập, Sđd, t. 35, tr. 264; t. 41, tr. 199
(6) Xem: V.I. Lê-nin: Toàn tập, Sđd,; t. 25, tr. 99, 166
(7) Xem: V.I. Lê-nin: Toàn tập, Sđd, t. 41, tr. 199
(8) V.I. Lê-nin: Toàn tập, Sđd, t. 23, tr. 193
(9) V.I. Lê-nin: Toàn tập, Sđd, t. 26, tr. 132
(10) Xem: V.I. Lê-nin: Toàn tập, Sđd, t. 41, tr. 202
(11) Xem: V.I. Lê-nin: Toàn tập, Sđd, t. 25, tr. 167
(12) Xem: V.I. Lê-nin: Toàn tập, Sđd, t. 23, tr. 266, 399; t. 24, tr. 182
(13) V.I. Lê-nin: Toàn tập, Sđd, t. 25, tr. 336
(14) V.I. Lê-nin: Toàn tập, Sđd, t. 35, tr. 145
(15) V.I. Lê-nin: Toàn tập, Sđd, t. 25, tr. 167
(16) V.I. Lê-nin: Toàn tập, Sđd, t. 41, tr. 199
(17) Từ tháng 1-1918 làCộng hòa Liên bang xã hội chủ nghĩa Xô viết Nga; từ tháng 6-1990 là Liên bang Nga
(18) V.I. Lê-nin: Toàn tập, Sđd, t. 35, tr. 263
(19) Tới năm 1922 trên lãnh thổ trước đây thuộc Nga đã có 6 nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Xô viết: Nga, U-crai-na, Bê-la-rút, A-déc-bai-gian, Ác-mê-ni-a và Gru-di-a. Đến năm 1940, Liên Xô gồm 15 nước thành viên
(20) Chủ trương “tự trị hóa” của I. V. Xta-lin và một số nhà lãnh đạo khác là biến các nước cộng hòa Xô viết thành những nước cộng hòa tự trị trong Cộng hòa Liên bang xã hội chủ nghĩa Xô viết Nga. V.I. Lê-nin nhận định: Chủ trương này “mang tính chất dân tộc Đại Nga chính cống”; là từ bỏ những nguyên tắc của chủ nghĩa quốc tế vô sản; không đáp ứng nhiệm vụ củng cố hơn nữa tình hữu nghị giữa các dân tộc Xô viết, cũng như nhiệm vụ làm cho họ cố kết và hợp tác với nhau trong công cuộc xây dựng chủ nghĩa xã hội.
(21), (22) V.I. Lê-nin: Toàn tập, Sđd, t. 45, tr. 249, 413
(23) Xem: Hà Mỹ Hương: “Một số bài học từ sự sụp đổ của chủ nghĩa xã hội hiện thực ở Liên Xô”, Tạp chí Lịch sử Đảng, số 1, 2004, tr. 45 – 48
(24) Xem: Hà Mỹ Hương: “Cách mạng Tháng Mười Nga với “Sắc lệnh về hòa bình””, Tạp chí Cộng sản, số 841, tháng 11-2012, tr. 40 - 44
(25) Hồ Chí Minh: Toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia - Sự thật, Hà Nội, 2011, t. 2, tr. 304
(26) Hồ Chí Minh: Toàn tập, Sđd,t. 15, tr. 387
(27) C. Mác và Ph. Ăng-ghen: Toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia - Sự thật, Hà Nội, 1995, t.1, tr. 109
(28) V.I. Lê-nin: Toàn tập, Sđd, t. 45, tr. 281
(29) Xem: Hà Mỹ Hương: “Từ Cách mạng Tháng Mười Nga suy ngẫm về bài học xây dựng niềm tin trong nhân dân”, Tạp chí Cộng sản, số 829, tháng 11-2011,tr. 98 - 102
(30) Nguyễn Xuân Thắng: “Di sản của V.#I. Lênin - Giá trị lý luận và thực tiễn đối với cách mạng thế giới và Việt Nam”, Tạp chí Lý luận chính trị, số 4-2020, tr. 7
(31) Mạch Quang Thắng: “Ảnh hưởng của Luận cương về vấn đề dân tộc và thuộc địa của V. I. Lênin đối với Hồ Chí Minh”, Tạp chí Lý luận chính trị, số 4/2020, tr. 16
(32) Hồ Chí Minh: Toàn tập,Sđd, t. 11, tr. 175

_Lan Nhyy_