Khi nhắc tới tác giả Tô Hoài, người ta thường nhớ ngay đến những tác phẩm gắn liền với con người miền núi. Nổi bật hơn cả phải nhắc đến tác phẩm "Vợ chồng A Phủ". Qua ngòi bút của Tô Hoài, nhân vật Mị - nhân vật trung tâm của tác phẩm đã được khắc họa rõ nét từng diễn biến tâm trạng, hành động, suy nghĩ của Mị đặc biệt là cảnh Mị trong đêm tình mùa xuân.

Những ngày tháng bị bắt làm con dâu gạt nợ cho nhà thống lí Pá tra giống như địa ngục trần gian với Mị. Ngày ngày, Mị phải quay sợi, thái cỏ ngựa, dệt vải, chẻ củi, đi cõng nước dưới khe suối lên, hái thuốc phiện, giặt đay, xe đay, bung ngô, tước đay thành sợi.... Mị bị đối xử như thể là trâu, là ngựa trong nhà. Chính địa ngục trần gian ấy đã biến một cô gái hồn nhiên, yêu đời, năm nào thành một người phụ nữ vô hồn, vô cảm “ lùi lũi như con rùa nuôi sống xó cửa”. Mị bị những hủ tục mê tín của nhà Pá tra, khiến Mị tin rằng mình đã được cúng trình ma “ Ta là thân đàn bà. Nó đã bắt ta về trình ma nhà nó rồi thì còn biết đợi ngày rũ xương ở đây thôi”. Cho nên, Mị lựa chọn sống nhẫn nhục, thầm lặng, vô cảm, không có chút hi vọng vào sự đổi thay của tương lai.

Thế nhưng mùa xuân trên mảnh đất Hồng Ngài lại về. Khung cảnh thiên nhiên mùa xuân nơi đây thật thơ mộng, tình tứ và bừng sức sống: “ Gió thổi vào cỏ gianh vàng ửng”, “ trong các làng Mèo đỏ, những chiếc váy hoa đã đem ra phơi trên mỏm đá xòe như con bướm sặc sỡ. Hoa thuốc phiện vừa nở trắng lại đổi ra màu đỏ hay, đỏ thẫm, rồi sang màu tím man mát”. Cùng với vẻ đẹp thiên nhiên là không khí náo nức, nhộn nhịp của ngày hội. “ Trai gái, trẻ con ra sân chơi tụ tập đánh pao, đánh quay, thổi sáo, thổi khèn và nhảy”; “ chiêng đánh ầm ỉ”; “ văng vẳng tiếng sáo gọi bạn đầu làng”. Chính cái không khí ấy đã đánh thức tâm trí Mị - nơi bề sâu hun hút trong tâm hồn Mị. Khiến Mị nhớ về những ngày tháng quá khứ tuổi xuân, nghĩ đến đây mà đau thắt lòng, chỉ muốn chết quách đi cho khỏi phải nghĩ. Mị lén lấy hũ rượu, cứ uống ừng ựng từng bát. Uống ừng ực như muốn nuốt trôi những phẫn uốt. Rồi Mị lịm mặt ngồi đấy nhìn mọi người nhảy đồng, người hát, nhưng lòng Mị thì đang sống về ngày trước. Tai Mị văng vẳng tiếng sáo gọi bạn đầu làng. Ngày trước, Mị thổi sáo giỏi. Mùa xuân này, Mị uống rượu bên bếp và thổi sáo. Mị uốn chiếc lá trên môi, thổi lá cũng hay như thổi sáo. Có biết bao người mê, ngày đêm đã thổi sáo đi theo Mị. Nhưng khi tâm trạng bồi hồi, sung sướng vô ngần ấy vừa xuất hiện thì nổi đắng cay, chua xót, u sầu cũng chạy đến vây lấy Mị. Mị ý thức được cảnh ngộ éo le của cuộc đời mình. Mị liền nghĩ đến cái chết: “ Nếu có nắm lá ngón trong tay lúc này, Mị sẽ ăn hết cho chết ngay”. Nhưng rồi, “ tiếng sáo gọi bạn yêu vẫn lửng lơ bay ngoài đường: Anh ném pao, em không bắt; Em không yêu, quả pao rơi rồi…” đã giục giã, thôi thúc Mị, khiến Mị dường như quên hết cảnh ngộ bi thảm hiện tại. Mị đứng lên hành động, tìm lại tự do cho mình. "Mị đến góc nhà lấy ống mỡ, xắn một miếng bỏ thêm vào đĩa đèn cho sáng”. Cái hành động “ quấn lại tóc”, “ với tay lấy cái váy hoa vắt ở phía trong vách”, “ rút thêm cái áo” chuẩn bị đi chơi là sự chiến thắng bất ngờ của bản năng. Bản năng đã làm cho Mị không biết sợ sệt là gì.

Nhưng cũng chính lúc lòng yêu đời đang trỗi dậy mãnh liệt cũng là lúc Mị bị vùi dập một cách tàn nhẫn, không thương tiếc. Mặc dù đang “ thay áo mới, khoác thêm hai vòng bạc vào cổ rồi bị cái khăn trắng lên đầu” để đi chơi nhưng A Sử biết được ý định của Mị, hắn chỉ hỏi một câu: “ Mày muốn đi chơi à?” rồi “ bước lại, nắm Mị, lấy thắt lưng trói hai tay Mị. Nó xách cả một thùng sợi đay ra trói đứng Mị vào cột nhà. Tóc Mị xõa xuống. A Sử quấn luôn tóc lên dây cột, làm cho Mị không cúi, không nghiêng được đầu nữa”. Sau một loạt hành động vô nhân tính, không xứng mặt một người chồng như thế thì hắn đã bỏ đi. Trong bóng tối, dù bị trói như một thứ đồ vật nhưng Mị vẫn sống với bản năng. Mị không biết mình đang bị trói. Mị vẫn nghe tiếng sáo đưa mị đi theo những cuộc chơi, những đám chơi. Mị vẫn nghe lời ca, tiếng hát ngọt ngào, tình tứ vang lên: “ Em không yêu, quả pao rơi rồi. Em yêu người nào, em bắt pao nào…”. Mãi đến lúc Mị “vùng bước đi”, cô mới giật mình trở về với thực tại, mới thấm hiểu rõ cái cảnh ngộ bi thảm của mình: “ Tay chân đau không cựa được” và cô mới thổn thức nỗi lòng, biết mình không bằng con ngựa. Nhưng khi nghe tiếng chó sủa xa xa, đêm đã về khuya thì Mị mới khóc, lòng Mị lại bồi hồi. Trong suốt đêm Mị bị trói đứng như thế, Mị rơi vào tâm trạng lúc tỉnh, lúc mê. Lúc mê lòng lại “ nồng nàn tha thiết nhớ”. Lúc tỉnh thì khắp người bị dây trói thít lại, đau nhức. Đến sáng “ khi bàng hoàng tỉnh thì cô “ sợ quá”, “ cựa quậy”, xem mình còn sống hay chết”. Tâm trạng lo sợ ấy đã thể hiện ý thức về sự sống của Mị. Tâm trạng và hành động của Mị trong đêm tình mùa xuân đã dự liệu cho sự trỗi dậy của sức sống tiềm tàng đã thôi thúc Mị có những hành động táo bạo, mạnh mẽ sau này, cô cắt dây cởi trói để cứu A Phủ thoát khỏi cảnh ngộ bi thảm đồng thời cũng là tự cứu mình.

Bằng ngòi bút khắc họa nội tâm nhân vật sâu sắc, Tô Hoài đã làm nổi bật sức sống tiềm tàng, trẻ trung không dập tắt được của Mị. Đồng thời cũng là một bản cáo trạng đanh thép về tội ác của bọn phong kiến, thần quyền cùng núi cao Tây Bắc.

Vợ chồng A Phủ từ lâu cũng được xem chínhlà truyện ngắn xuất sắc nhất của nhà văn Tô Hoài. Trong tác phẩm thì nhân vật Mị là một hình tượng nghệ thuật đặc sắc có ý nghĩa khái quát cao. Đồng thời nhân vật Mị còn lại là một hình ảnh thật tiêu biểu cho cuộc sống đau khổ, cũng như thật tủi nhục cho đến chính quá trình tự vùng lên giải phóng chính mình. Tác phẩm “Vợ chồng A Phủ” hay nhất đó chính là đoạn văn miêu tả được diễn biến của nhân vật Mị trong đêm tình mùa xuân với rất nhiều những chi tiết chân thực và tình cảm mãnh liệt thể hiện được sức sống mãnh liệt của Mị.

Xây dựng lên nhân vật Mị chính là nhân vật mồ côi mẹ, ở với cha già. Có lẽ cũng chính vì Mị vừa đẹp người đẹp nết nên Mị được nhiều chàng trai trong vùng để mắt tới. Chắc chắn khi đọc những đoạn văn đầu người ta không ai là không nghĩ được tương lai của cô lẽ ra sẽ tốt lành cũng như thực sự yên ấm. Thế nhưng chì vì món nợ truyền đời của cha mẹ mà đã khiến cho Mị bị bắt về làm con dầu trừ nợ cho nhà thống lí Pá Tra. Thế rồi chính tuổi xuân của Mị đã bị A Sử, gã con trai xấc xược và hung bạo tước đoạt, giày xéo và giẫm đạp lên.

Thực sự cũng chính quãng đời Mị sống trong nhà thống lí là chuỗi dài những đọa đày, tủi nhục đến xót xa. Mị như chợt nhận ra mình không bằng con trâu con ngựa nhà thống lý. Suốt này Mị cũng phải sống lầm lũi như con rùa nuôi trong xó cửa mà thôi. Mị đau đớn và muốn chết thế nhưng vì hương cha mẹ nên Mị không đành lòng chết. Sống trong hoàn cảnh đó Mị như một chiếc máy đã được lập trình từ trước ngày nào cũng như ngày nào cứ lầm lũi cho đến khi Mị cũng chẳng nghĩ đến cái chết. Mị như sống mà như chết vậy, mọi cảm xúc trong cô dường như đã chai lì. Tuy nhiên, chính khát vọng sống trong Mị chưa hoàn toàn lụi tắt. Chính trong Mị dường như cũng đã lại luôn tồn tại hai con người tưởng chừng đối lập. Và sức sống tiềm tàng của Mị như càng hiện rõ hơn qua đêm tình mùa xuân.

Tác giả Tô Hoài cũng thật tài tình khi ông cũng đã lấy khung cảnh mùa xuân, đêm xuân làm nền cho diễn biến tâm trạng của Mị. Mùa xuân về thì lúc này đây đất trời tưng bừng màu sắc, rộn rã âm thanh tất cả dường như cũng đã lại rất gần gũi với quãng đời hồn nhiên, cũng như là sự vui vẻ ngày trước của Mị. Làm sao có thể quên được chính đoạn văn tả cảnh mùa xuân trên vùng núi cao Tây Bắc với những hình ảnh đặc sắc sinh động và mùa xuân nơi đây dường như cũng lại đầy sức sống. Có thể nhận thấy được chính màu sắc sặc sỡ và cũng thật đẹp của những chiếc váy hoa của các cô gái như cứ phơi trên các mỏm đá như một thông điệp để báo hiệu Tết đã đến gần. Thế rồi chính tiếng cười ầm của đám trẻ con chơi quay trên sân chơi trước nhà. Đặc biệt đó là tiếng sáo dường như cũng đã thổi réo rắt rủ bạn tình đi chơi và đêm tình mùa xuân đã về.

Khi mà sức sống tưng bừng của vạn vật mùa xuân dường như cũng đã làm cho tâm hồn Mị hồi sinh. Người ta có thể cảm nhận thấy được chính tâm trạng Mị lúc này pha trộn giữa nhiều cung bậc cảm xúc khác nhau. Tâm trạng như cũng thật vui sướng và đau khổ và nó dường như cũng đã lại thật tủi nhục đến mức muốn chết và khao khát sống biết bao nhiêu. Tất cả những cảm xúc ấy đang trỗi dậy, cuộn xoáy, trào dâng trong lòng Mị không lúc nào ngớt được. Thế rồi chính trong lúc trai gái và lũ trẻ con tụ tập đánh pao, đánh quay, thổi sáo và thổi khèn trên sân chơi đầu bản thì lúc này đây đã khiến cho Mị thiết tha bồi hồi khi nghe tiếng sáo gọi bạn tình từ đầu núi cứ như vọng lại. Mị lại còn ngồi nhẩm thầm bài hát quen thuộc mà thời con gái cô hay hát bỗng như vang trên đôi môi từ lâu chẳng còn biết hát:

Mày có con trai con gái rồi

Mày đi làm nương

Ta không có con trai con gái

Ta đi tìm người yêu.

Thực sự cũng chính sau bao năm câm lặng trong đau khổ, có lẽ đây là lần đầu tiên người con dâu gạt nợ khe khẽ cất tiếng hát thầm vật. Phải chăng đây là tín hiệu đáng mừng của người con gái trẻ khi ý thức khao khát sống đã trở về.

Khi mùa xuân đến thì những cảnh vui xuân nhộn nhịp ở đầu bản và cảnh ăn Tết ồn ào trong nhà thống lí Pá Tra dường như cũng có các tác động mạnh tới tâm hồn Mị, khiến cô nhớ lại thời con gái chưa xa. Lúc đầu, thì nhân vật Mị cũng lại có những hành động theo thói quen một cách vô thức như “Ngày Tết, Mị cũng uống rượu”. Ngay lúc này đây Mị đã lén lấy hũ rượu và Mị cũng lại cứ uống ực từng bát. Mị uống rượu thật giống như uống nỗi tủi hận uống sao cho hết những cay đắng vào lòng. Hay Mị uống như để cố say để quên đi cuộc sống hiện tạ của chính mình, Thế nhưng cái hay nhà văn Tô Hoài đã muốn nói ở đây chính là một sự chuyển biến thật khác thường đang trỗi dậy trong tâm hồn người con gái đáng thương này.

Phân tích nhân vật Mị trong đêm tình mùa xuân của tác phẩm Vợ Chồng A Phủ

Có thể nhận thấy được chính bi kịch bắt đầu khi ý thức về bản thân của Mị đang trỗi dậy. Mị dường như cũng đã lại bị say rượu lịm mặt ngồi đấy nhìn mọi người nhảy đồng, người hát Men rượu cũng như cứ đánh thức nỗi nhớ về phần đời đã qua đây rồi. Lúc này đây Mị đang sống về ngày trước như theo tiếng sáo gọi bạn tình văng vẳng bên tai Mị. Thực sự đây cũng chính là tiếng sáo của tình yêu rạo rực, của tuổi thanh xuân căng đầy sức sống. Mị như trở về ngày trước và không có một sự ràng buộc nào nữa, Mị như một cô gái xinh đẹp đang ngồi bên bếp lửa thổi sáo vậy. Mị đã uốn chiếc lá trên môi và thổi, Mị thổi lá cũng hay như thổi sáo vậy. Thế rồi biết bao nhiêu kỉ niệm đẹp thời con gái sống dậy trong lòng Mị và cả khát vọng sống như thật ngọt ngào và như đang trỗi dậy trong lòng Mị vậy. Có thể nói được rằng chính diễn biến tâm trạng Mị rất phức tạp và chồng chéo. Mị như cũng đang bị mâu thuẫn cũng chính thân phận như thật tù túng của người con dâu gạt nợ và cô như cũng mong muốn được đi chơi trong đêm tình mùa xuân.

Mị dường như cũng cứ mải mê chìm đắm trong quá khứ cho nên Mị tạm quên hiện tại đi Mị không biết và như cứ ngồi trơ ra lại một mình và Mị bước vào phòng lú này đây tâm trạng của Mị dường như cứ phơi phới trở lại thật vui và trong lòng cũng đột nhiên thật vui sướng biết bao nhiêu. Mị nhận ra Mị vẫn còn trẻ lắm và khao khát được đi chơi. Có thể nhận thấy được chính khát vọng sống như ngọn lửa bừng cháy trong lòng khiến Mị dường như cũng đã lại càng thêm một phẫn uất trước tình cảnh tủi nhục của mình. Mị nhận ra được biế bao nhiêu người có chồng mà vẫn đi chơi ngày Tết đấy thôi. Và huống chi Mị và A Sử với Mị không có lòng với nhau mà vẫn phải ở với nhau. Khi ý thức đã thức tỉnh thì Mị như muốn chết, Mị nhân ra thân phận đau khổ của chính mình. Thế rồi ngoài kia tiếng sao cứ văng vẳng vọng lại thiết tha:

Anh ném pao, em không bắt,

Em không yêu, quả pao rơi rồi…

Ngay chính lúc này đây thì Mị dường như cứ lại muốn quên thời con gái ngày trước mà không sao quên được. Thêm một lần nữa thì chính tiếng sáo cứ lửng lơ trong đầu khiến cho Mị thiết tha bồi hồi rạo rực biết bao nhiêu. Thế rồi khi mà A Sử bất ngờ vào buồng để thay áo mới, và lại tiếp tục đi rình bắt thêm con gái nhà người ta đem về làm vợ. Cô Mị lại cứ lặng lẽ, thản nhiên xắn thêm miếng mỡ bỏ vào đĩa đèn cho sáng cô cũng đã quấn lại tóc,… tất cả như mong muốn mình đẹp hơn thay đổi hơn một chút và như là để. Mị như sống về ngày trước niết bao quá khư cũng như hiện tại cứ đan xen trong tâm hồn Mị. Hiện tại với cô như luôn tăm tối thế những tương lai thì cũng chẳng có gì. Thế những tiếng sáo cứ lơ lửng bay ngoài đường và có sức để thức tỉnh quá khứ của Mị ngày xưa.

Nhà văn Tô Hoài đã miêu tả diễn biến tâm trạng và hành động của Mị trong đêm tình mùa xuân, Tô Hoài dường như đã nhập thân vào nhân vật. Trong bóng tối, Mị đứng im lặng như không biết mình đang bị trói. Lúc này đây thì chính hơi rượu nồng nàn nâng đỡ tâm hồn Mị như quên hể đi mọi thứ đau khổ. Tai Mị vẫn nghe tiếng sáo đưa Mị đi theo những cuộc chơi, những đảm chơi. Tuy Mị chưa giải thoát được thể xác nhưng Mị đã giải thoát được tâm hồn của chính Mị. Khi mà lòng Mị bồi hồi theo tiếng sáo vang vọng như: Em không yêu, quả pao rơi rồi, Em yêu người nào, em bắt pao nào. Thực sự cũng chính những vết dây trói đau nhức, tất cả dường như cũng đã đưa Mị trở về với thực tại đau đớn, khổ nhục. Mị lúc này như cũng đã lại vùng bước đi thế rồi cũng chính vì tay chân đau không cựa được. Mị không nghe tiếng sáo nữa. Chỉ còn nghe tiếng chân ngựa đạp vào vách. Thế rồi Mị cũng đã lại thổn thức nghĩ mình không bằng con ngựa.

Xem thêm:  Bình giảng khổ thơ sau trong bài Đất nước của Nguyễn Đình Thi: “Sáng chớm lạnh trong lòng Hà Nội, Những phố dài xao xác hơi may, Người ra đi đầu không ngoảnh lại, Sau lưng thềm nắng lá rơi đầy”
 

Mị đang sống với con người bên trong của mình đó chính là khi mà chừng đã khuya, thì Mị lúc này cũng đã nín khóc, Mị lại bồi hồi cứ nhắc nhớ đến thời điểm trai bản đến bên vách làm hiệu, rủ người yêu dỡ vách ra rừng chơi. Lúc này, thực tại và quá khứ cứ đan xen vào nhau, giằng xé tâm hồn Mị. Càng nhớ tới kỉ niệm cũ, Mị càng xót xa, đau khổ, phẫn uất trước thực tại phũ phàng : Cả đêm ấy Mị phải trói đứng như thế. Lúc thì Mị lại bị khắp người bị dây trói thít lại, dường như cũng đã lại thật đau nhức. Có lúc thì lại nồng nàn tha thiết nhớ. Hơi rượu tỏa. Tiếng sáo. Tiếng chó sủa xa xa. Mị lúc mê, lúc tỉnh. Cho tới khi trời tang tảng rồi không biết sáng từ bao giờ.

Mị bàng hoàng tỉnh… Không một tiếng động. Mị thương những người đàn bà khốn khổ sa vào nhà quan. Vì Mị cũng biết được rằng chính đời người đàn bà lấy chồng nhà giàu ở Hồng Ngài thì khi đó chính một đời con người chỉ biết đi theo đuôi con ngựa của chồng mà thôi. Mị chợt nhớ lại câu chuyện người ta vẫn kể: Đời trước, ở nhà thống lí Pá Tra có một người trói vợ trong nhà ba ngày rồi đi chơi, khi về nhìn đến thì vợ chết rồi. Nhớ thế, Mị sợ quá, Mị cựa quậy, xem mình còn sống hay chết, cổ tay, đầu, bắp chân bị dây trói siết lại, đau dứt từng mảnh thịt.

Như thế là cuộc trỗi dậy lần thứ nhất của Mị không thành. Mị không thể thoát khỏi địa ngục trần gian là nhà bố con tên thống lí, nhưng Mị không còn là con ngựa, con rùa lùi lũi nuôi trong xó cửa nữa. Mị dường như cũng đã sống lại những thời khắc của tuổi thanh xuân tươi trẻ và tự do. Cuộc trỗi dậy ấy như một đợt sóng dâng lên rồi nhanh chóng tan ra, dù chưa làm thay đổi cuộc đời Mị nhưng những đợt sóng ngầm của cảm xúc đến lúc nào đó sẽ tuôn trào mãnh liệt mà bằng chứng là hành động Mị đa cắt dây để giải cứu cho A Phủ, đồng thời cũng là cởi dây giải thoát ch chính mình và cùng anh trốn khỏi Hồng Ngài.

Có thể cảm nhận thấy được chính tác giả miêu tả hành động của Mị rất ít, nhưng thực tế cũng cảm nhận đượcngười đọc vẫn bị cuốn hút bởi một con người đang từ cõi âm u mơ hồ trỗi dậy. Chính tâm trạng trong đêm xuân thấm đẫm tính nhân văn, dường như cũng đã lại góp phần tô đậm tính cách nhân vật Mị. Đồng thời cũng đã lại thể hiện một cách chân thật và cảm động giá trị hiện thực và tinh thần nhân đạo của truyện ngắn Vợ chổng A Phủ.