“Sông Mã xa rồi Tây tiến ơi!

Nhớ về rừng núi, nhớ chơi vơi

Sài Khao sương lấp đoàn quân mỏi

Mường Lát hoa về trong đêm hơi

Dốc lên khúc khuỷu dốc thăm thẳm

Heo hút cồn mây, súng ngửi trời

Ngàn thước lên cao, ngàn thước xuống

Nhà ai Pha Luông mưa xa khơi

Anh bạn dãi dầu không bước nữa

Gục lên súng mũ bỏ quên đời !

Chiều chiều oai linh thác gầm thét

Đêm đêm Mường Hịch cọp trêu người

Nhớ ôi Tây Tiến cơm lên khói

Mai Châu mùa em thơm nếp xôi”

Bài thơ sáng tác tại Phù Lưu Chanh vào năm 1948 khi Quang Dũng đã chuyển đơn vị. Nhưng những ngày tháng Quang Dũng chiến đấu, sống ở đoàn quân Tây Tiến chưa lâu, với những kỷ niệm khó quên nên nỗi nhớ Tây Tiến da diết, cồn cào trong lòng tác giả. Toàn bài thơ là một nỗi nhớ. Tác giả nhớ về cuộc sống gian khổ, nhớ về kỷ niệm những đêm liên hoan, về cái âm u, hoang dã của rừng núi và in đậm nhất là nỗi nhớ của người lính Tây Tiến.

Bài thơ mở đầu bằng một lời gọi tha thiết:

“Sông Mã xa rồi Tây tiến ơi!

Nhớ về rừng núi, nhớ chơi vơi

"Tây Tiến ơi" như chứa đựng cả một bầu trời thương nhớ với bao bâng khuâng hụt hẫng và nuối tiếc. Dường như dòng cảm xúc không thể kìm nén mà đã bật lên thành nỗi nhớ. Điệp từ “nhớ” như hai nốt nhấn khiến câu thơ đong đầy nỗi nhớ cháy bỏng, da diết đến quặn lòng. “Nhớ rừng núi” nhớ về thiên nhiên Tây Bắc, nhớ con đường hành quân cũng là nhớ về Tây Bắc. Hai từ “chơi vơi” khiến ta có cảm giác bồng bềnh, huyền ảo lơ lửng. dường như nỗi nhớ xóa nhòa khoảng cách thời gian, không gian , đưa con người đắm vào quá khứ, sống với kỉ biệm. Từ nỗi nhớ của Quang Dũng khiến ta nhớ đến nỗi nhớ của nhân vật trữ tình trong câu ca dao:

“Nhớ ai bổi hổi bồi hồi

Như đứng đống lửa, như ngồi đống than”

Nỗi nhớ trong ca dao là nỗi nhớ của tình yêu, nhớ đến đỏ lòng sốt ruột, còn nỗi nhớ của Quang Dũng là nỗi nhớ dành cho đồng đội cứ chảy trôi đến vô chừng. Từ nỗi nhớ ấy, bức tranh thiên nhiên núi rừng Tây Bắc hùng vĩ hoang sơ cứ dần dần hiện ra.

“Sài Khao sương lấp đoàn quân mỏi

Mường Lát hoa về trong đêm hơi”

Tác giả liệt kê các địa danh “Sài Khao, Mường Lát” không chỉ gợi bao cảm xúc nhớ thương mà còn tạo ấn tượng về sự xa xôi, heo hút, hoang vu, bí ẩn, của những vùng đất lạ, chứa đựng nhiều khó khăn , thử thách ý chí con người. những hình ảnh tả thực “sương lấp”, “đoàn quân mỏi” khiến ta như đang chứng kiến cảnh các chiến sĩ Tây Bắc đang phải vất vả hành quân trong đem sương giá lạnh. Sương giăng che lấp cả đoàn quân. Chữ “mỏi” nói lên bao gian khó mà người lính đã trải qua. Đằng sau những gian khổ vất vả ấy là hình ảnh “hoa về trong đêm hơi” thật đẹp, vừa khắc họa vẻ thơ mộng của người lính vừa gợi tả nét lạc quan ở những người lính trẻ và chất lãng mạn trong hồn thơ của Quang Dũng.

Dốc lên khúc khuỷu dốc thăm thẳm
Heo hút cồn mây súng ngửi trời
Ngàn thước lên cao ngàn thước xuống

Giọng thơ bỗng trở nên gần gũi, dồn dập góp phần nhấn mạnh vào một địa thế hiểm trở đồng thời giúp người đọc cảm nhận được bước chân chắc nịch của người lính hằn in trên sỏi đá. Một loạt những từ láy giàu chất tạo hình "thăm thẳm", "khúc khuỷu", "heo hút" mở ra trước mắt người đọc bức tranh thiên nhiên Tây Bắc hùng vĩ, hiểm trở, núi non trùng trùng điệp điệp. Hình ảnh “sung ngửi trời” được tác giả nhan hóa thật thú vị, vừa tả độ cao của núi , của dốc như cao đến tận trời vừa thể hiện nét tinh nghích , đậm chất lính của Quang Dũng.

“Nhà ai Pha Luông mưa xa khơi”

Hình ảnh mở ra một không gian xa rộng. Người lính tạm dừng chân bên dốc núi, phóng tầm mắt ra xa. Trong màn mưa giăng mịt mù, những ngôi nhà sàn của người dân tộc như bồng bềnh ẩn hiện. Một loạt thanh bằng như gợi tả niềm vui, một chút bình yên trong tâm hồn người lính.

Tiếp tục trong dòng chảy cảm xúc của Quang Dũng người đọc nhận ra giữa không gian núi rừng heo hút, giữa cái thăm thẳm của chốn đại ngàn vẫn hiện lên vẻ đẹp chân dung người lính Tây Tiến:

Anh bạn dãi dầu không bước nữa
Gục lên súng mũ bỏ quên đời

Biết bao khó khăn gian khổ của lính Tây Tiến được Quang Dũng dồn nén vào chữ "dãi dầu" thể hiện sự từng trải, nám sạm nắng mưa dạn dày sương gió, tư thế phớt lờ, coi thường hiểm nguy coi thường cái chết. Thì ra đó là những chàng trai giàu đức hi sinh, coi cái chết nhẹ tựa lông hồng chỉ như là khoảnh khắc thiếp đi vì mệt mỏi mà thôi.

“Nhớ ôi Tây Tiến cơm lên khói

Mai Châu mùa em thơm nếp xôi”

Giữa bao gian khổ khó khăn, thử thách khắc nghiệt đã thành ấn tượng thì niềm vui dù ít ỏi thì càng đáng nhớ hơn. Khói bếp , mùi thơm cơm nếp gợi cái ấm cúng của cuộc sống thanh bình, hạnh phúc. Nỗi nhớ “chơi vơi” đã được lên thành “nhớ ôi Tây Tiến” – một nỗi nhớ sâu đậm chỉ có ở những con người sống tình nghĩa, chân thật.

Tóm lại, qua 14 câu thơ đầu , với sự kết hợp hiện thực với lãng mạn, Quang Dũng dựng lại cảnh núi rừng Tây Bắc hung vĩ, dữ dội trong nỗi nhớ miên man đầy ắp của người lính Tây Tiến. Đoàn quân Tây Tiến đã vượt qua những chặng đường dài vô cùng gian khổ, có mất mát, hi sinh nhưng vẫn ánh lên niềm tin, nét trẻ trung, kiêu hãnh.