Bài 1 trang 144 Sinh học 10: Nêu các đặc điểm của vi sinh vật. Đặc điểm nào là thế mạnh mà công nghệ vi sinh vật đang tập trung khai thác? Vì sao?

Trả lời:

- Các đặc điểm của vi sinh vật:

+ Có kích thước nhỏ, thường không nhìn thấy bằng mắt thường mà chỉ quan sát được bằng kính hiển vi.

+ Số lượng nhiều và phân bố rộng.

+ Hấp thu và chuyển hóa vật chất nhanh.

+ Sinh trưởng và sinh sản nhanh.

- Đặc điểm là thế mạnh mà công nghệ vi sinh vật đang tập trung khai thác là khả năng sinh trưởng và sinh sản nhanh của vi sinh vật. Vì khả năng sinh trưởng và sinh sản nhanh của vi sinh vật có thể được ứng dụng để tạo ra số lượng lớn sản phẩm cần dùng.

Bài 2 trang 144 Sinh học 10: Cầu khuẩn A có kích thước 1,5 μm × 1,5 μm và trực khuẩn B (hình trụ) có kích thước 2 μm × 1,2 μm. Hãy tính tỉ lệ S/V của hai vi khuẩn này. Để nuôi thu sinh khối vi khuẩn thì em sẽ chọn cầu khuẩn A hay trực khuẩn B? Vì sao?

Trả lời:

- Xác định tỉ lệ S/V của 2 loại vi khuẩn:

+ Cầu khuẩn A: Diện tích hình cầu: S_cầu = 4.π.r²; thể tích hình cầu V_cầu =  $\frac{4}{3}.\pi .r^3$
→ S/V của cầu khuẩn A là: $\frac{4\pi r^2}{\raisebox{1ex}{$4$}\!\left/ \!\raisebox{-1ex}{$3$}\right.\pi r^3}=\frac{3}{r}=\frac{3}{1,5}=2.$

+ Trực khuẩn B: Diện tích hình trụ: S_trụ = 2.π.r² + 2.π.r.h; thể tích hình trụ V_trụ = π.r².h → S/V của trực khuẩn B là: $\frac{2\pi r^2+2\pi rh}{\pi r^{2}h}=\frac{2(r+h)}{rh}=\frac{2(1,2+2)}{1,2.2}\approx 2,7.$

- Để nuôi thu sinh khối vi khuẩn, em sẽ chọn cầu khuẩn A. Vì cầu khuẩn A có tỉ lệ S/V nhỏ hơn trực khuẩn B nên cầu khuẩn A sẽ có khả năng sinh trưởng, sinh sản nhanh hơn.

Bài 3 trang 144 Sinh học 10: Trình bày các pha sinh trưởng của quẩn thể vi khuẩn trong hệ kín. Để nuôi thu nhận sinh khối của vi khuẩn thì nên dừng ở pha nào? Vì sao?

Trả lời:

- Các pha sinh trưởng của quần thể vi khuẩn trong hệ kín:

- Để nuôi thu nhận sinh khối của vi khuẩn thì nên dừng ở pha cân bằng vì ở pha cân bằng, sinh khối vi khuẩn sẽ đạt cực đại.

Bài 4 trang 144 Sinh học 10: So sánh các hình thức sinh sản của vi sinh vật nhân sơ và vi sinh vật nhân thực.

Trả lời:

Bài 5 trang 144 Sinh học 10: Liệt kê các yếu tố ảnh hưởng đến sự sinh trưởng của vi sinh vật. Chúng ta nên làm gì để hạn chế sự gây hại của vi sinh vật đối với lương thực ví dụ gạo, ngô, đỗ hoặc thực phẩm? Cho ví dụ.

Trả lời:

- Các yếu tố ảnh hưởng đến sự sinh trưởng của vi sinh vật:

+ Các yếu tố hóa học: Nguồn dinh dưỡng, các chất hóa học khác như nồng độ H⁺, các kim loại nặng,…

+ Các yếu tố vật lí: Nhiệt độ, độ ẩm, tia bức xạ (tia UV, tia X,…),…

+ Các yếu tố sinh học: Mối quan hệ giữa các vi sinh vật khác, các thực vật và động vật sống trong cùng môi trường với chúng.

+ Thuốc kháng sinh.

- Để hạn chế sự gây hại của vi sinh vật đối với lương thực ví dụ gạo, ngô, đỗ hoặc thực phẩm, cần hạn chế sự sinh trưởng, sinh sản của những vi sinh vật gây hại. Ví dụ: Để bảo quản lúa, người ta phơi khô và cất giữ ở nơi khô ráo; để bảo quản rau quả, người ta thường để ở điều kiện nhiệt độ thấp (tủ lạnh);…

Bài 6 trang 144 Sinh học 10: Nêu một số ví dụ về quá trình tổng hợp ở vi sinh vật và ứng dụng của quá trình đó trong thực tiễn.

Trả lời:

Một số ví dụ về quá trình tổng hợp ở vi sinh vật và ứng dụng của quá trình đó trong thực tiễn:

- Quá trình cố định đạm ở các vi khuẩn nốt sần Rhizobium jaconicum được ứng dụng trong trồng xen canh để cung cấp đạm cần thiết cho cây.

- Quá trình tổng hợp amino acid ở vi khuẩn Corynebacterium glutamicum được ứng dụng để sản xuất amino acid.

- Quá trình quang tổng hợp ở tảo và vi khuẩn lam được ứng dụng để thu sinh khối sản xuất thực phẩm, dược phẩm, nhiên liệu.

Bài 7 trang 144 Sinh học 10: Trình bày một số ví dụ về quá trình phân giải ở vi sinh vật và ứng dụng của quá trình đó trong thực tiễn.

Trả lời:

Một số ví dụ về quá trình phân giải ở vi sinh vật và ứng dụng của quá trình đó trong thực tiễn:

- Quá trình phân giải các tinh bột ở nấm men Saccharomyces cerevisiae được ứng dụng trong sản xuất rượu, bia.

- Quá trình phân giải protein ở nấm mốc Aspergillus oryzae được ứng dụng trong sản xuất nước mắm.

- Quá trình phân giải cellulose ở nấm men được ứng dụng để sản xuất ethanol sinh học.

Bài 8 trang 144 Sinh học 10: Liệt kê ít nhất ba yếu tố ảnh hưởng đến quá trình làm sữa chua, dưa chua hoặc làm bánh mì. Nêu biện pháp kiểm soát hoặc điều khiển các yếu tố đó theo hướng có lợi cho sự phát triển của vi sinh vật.

Trả lời:

- Ba yếu tố ảnh hưởng đến quá trình làm sữa chua, dưa chua hoặc làm bánh mì: Nhiệt độ, lượng cơ chất (hàm lượng đường, muối, sữa/rau cải/bột), lượng vi sinh vật tham gia lên men.

- Biện pháp kiểm soát hoặc điều khiển các yếu tố đó theo hướng có lợi cho sự phát triển của vi sinh vật:

+ Cân chính xác khối lượng các nguyên liệu để đảm bảo đủ lượng cơ chất, đủ lượng vi sinh vật tham gia lên men.

+ Sử dụng nhiệt kế để kiểm tra nhiệt độ khi ủ và chuẩn bị các biện pháp ủ phù hợp cho từng quá trình.

Bài 9 trang 144 Sinh học 10: Vì sao lại xếp virus ở ranh giới trung gian giữa vật sống và vật không sống?

Trả lời:

Xếp virus ở ranh giới trung gian giữa vật sống và vật không sống vì những đặc tính sống của virus chỉ được thể hiện khi chúng kí sinh nội bào còn khi nằm tự do bên ngoài thì virus không thể thể hiện được các đặc điểm sống.

Bài 10 trang 144 Sinh học 10: Liệt kê các giai đoạn trong chu trình nhân lên của virus. Ức chế giai đoạn nào thì sẽ ức chế được sự nhân lên của virus?

Trả lời:

- Các giai đoạn trong chu trình nhân lên của virus:

1 - Bám dính (hấp phụ): Virus cố định trên bề mặt tế bào chủ nhờ mối liên kết đặc hiệu giữa thụ thể của virus và thụ thể của tế bào chủ.

2 - Xâm nhập: Virus trần đưa trực tiếp vật chất di truyền vào trong tế bào vật chủ. Virus có màng bọc thì đưa cấu trúc nucleocapsid hoặc cả virus vào trong tế bào chủ rồi mới phá bỏ các cấu trúc bao quanh (cởi áo) để giải phóng vật chất di truyền.

3 - Sinh tổng hợp: Virus sử dụng các vật chất có sẵn của tế bào chủ tiến hành tổng hợp các phân tử protein và nucleic acid nhờ enzyme của tế bào chủ hoặc enzyme do virus tổng hợp

4 - Lắp ráp: Các thành phần của virus sẽ hợp nhất với nhau để hình thành cấu trúc nucleocapsid.

5 - Giải phóng: Virus có thể phá huỷ tế bào chủ để giải phóng đồng thời các hạt virus hoặc chui từ từ ra ngoài và làm tế bào chủ chết dần.

- Để ức chế sự nhân lên của virus cần ức chế giai đoạn bám dính, xâm nhập hoặc sinh tổng hợp.

Bài 11 trang 144 Sinh học 10: Nêu và cho ví dụ về một số lợi ích và tác hại của virus đối với con người.

Trả lời:

- Ví dụ về một số lợi ích của virus:

+ Virus được sử dụng làm vector chuyển và biểu hiện gene đích để sản xuất kháng thể, vaccine,… dùng trong y học.

+ Lựa chọn những virus kí sinh gây bệnh trên những sinh vật có hại cho con người để sản xuất các chế phẩm phục vụ cuộc sống cho con người như chế phẩm thuốc trừ sâu sinh học,…

- Ví dụ về một số tác hại của virus:

+ Virus gây bệnh vàng lùn, xoắn lá gây thiệt hại lớn về sản lượng lúa.

+ Virus H5N1 gây chết hàng triệu gia cầm và gây nguy cơ tử vong cao cho người nhiễm.

Bài 12 trang 144 Sinh học 10: Nêu các phương thức lây truyền virus ở người. Giải thích ý nghĩa của thông điệp 5K trong phòng chống dịch COVID – 19.

Trả lời:

- Các phương thức lây truyền virus ở người:

+ Lây truyền dọc: là sự lây truyền của virus từ cơ thể mẹ sang cơ thể con thông qua quá trình mang thai, sinh nở hoặc chăm sóc (bú, mớm).

+ Lây truyền ngang: là sự lây truyền virus từ cơ thể này sang cơ thể khác thông qua các con đường chính là qua đường hô hấp, đường tiêu hóa, vết trầy xước trên cơ thể, quan hệ tình dục, vật trung gian truyền bệnh, đường máu.

- Giải thích ý nghĩa của thông điệp 5K trong phòng chống dịch COVID – 19:

Thông điệp 5K: Khẩu trang – Khử khuẩn – Khoảng cách – Không tập trung – Khai báo y tế.

+ Khẩu trang: Đeo khẩu trang vải thường xuyên tại nơi công cộng, nơi tập trung đông người; đeo khẩu trang y tế tại các cơ sở y tế, khu cách ly.

+ Khử khẩu: Rửa tay thường xuyên bằng xà phòng hoặc dung dịch sát khuẩn tay. Vệ sinh các bề mặt/ vật dụng thường xuyên tiếp xúc (tay nắm cửa, điện thoại, máy tính bảng, mặt bàn, ghế,…). Giữ vệ sinh, lau rửa và để nhà cửa thông thoáng.

+ Khoảng cách: Giữ khoảng cách khi tiếp xúc với người khác.

+ Không tụ tập đông người.

+ Khai báo y tế: Thực hiện khai báo Y tế trên App NCOVI; cài đặt ứng dụng Bluezone tại địa chỉ https://www.bluezone.gov.vn để được cảnh báo nguy cơ lây nhiễm dịch COVID-19. Khi có dấu hiệu sốt, ho, khó thở hãy gọi điện cho đường dây nóng của Bộ Y tế 19009095, hoặc đường dây nóng của y tế địa phương để được tư vấn, hỗ trợ, hướng dẫn đi khám bệnh đảm bảo an toàn.

Bài 13 trang 144 Sinh học 10: Tại sao chất kháng sinh lại không có tác dụng đối với những bệnh do virus?

Trả lời:

Chất kháng sinh lại không có tác dụng đối với những bệnh do virus vì: Không giống như vi khuẩn tấn công các tế bào của cơ thể bạn từ bên ngoài, virus thực sự di chuyển vào bên trong tế bào, sống vào tạo ra các bản sao của chính chúng trong đó. Virus không thể tự sinh sản, giống như vi khuẩn mà thay vào đó chúng tự gắn thành phần di truyền của mình vào các tế bào khỏe mạnh của chúng ta và lập trình lại các tế bào đó để tạo ra những virus mới. Chính vì tất cả những điểm khác biệt này mà thuốc kháng sinh không tiêu diệt được virus.

Bài 14 trang 144 Sinh học 10: Trình bày các biện pháp phòng bệnh do virus. Biện pháp nào sẽ giúp cơ thể chúng ta chủ động hình thành kháng thể kháng virus?

Trả lời:

- Các biện pháp phòng bệnh do virus:

+ Vệ sinh, tập luyện, giữ gìn cho cơ thể sạch sẽ, khỏe mạnh.

+ Giữ gìn môi trường sống sạch.

+ Ăn uống đủ chất, đảm bảo an toàn vệ sinh thực phẩm.

+ Phun thuốc khử trùng, tiêu diệt sinh vật trung gian truyền bệnh như muỗi, bọ chét,…

+ Không dùng chung đồ dùng cá nhân như bàn chải đánh răng, khăn mặt, dao cạo râu.

+ Không dùng chung bơm kim tiêm.

+ Không tiếp xúc trực tiếp, tàng trữ, buôn bán, tiêu thụ động vật hoang dã.

+ Khoanh vùng, tiêu hủy động vật bị bệnh.

+ Đối với các bệnh lây lan qua đường hô hấp thì cần có các biện pháp cách li và hạn chế tiếp xúc với người bệnh, khi tiếp xúc với người bệnh phải sử dụng các dụng cụ bảo hộ ví dụ như găng tay, khẩu trang y tế,…

+ Tiêm vaccine để phòng bệnh do virus.

- Biện pháp sẽ giúp cơ thể chúng ta chủ động hình thành kháng thể kháng virus là tiêm vaccine.

Bài 15 trang 144 Sinh học 10: Tại sao virus gây bệnh cúm A hay HIV/AIDS lại thường có nhiều biến thể? Đặc điểm đó gây khó khăn gì trong phát triển vaccine phòng bệnh và thuốc chữa bệnh?

Trả lời:

- Virus gây bệnh cúm A hay HIV/AIDS thường có nhiều biến thể vì đây là những virus có hệ gene là RNA có tốc độ đột biến rất cao, đồng thời, các biến thể cũng được tạo ra do cơ chế tái tổ hợp virus từ nhiều nguồn khác nhau.

- Việc có nhiều biến chủng khiến cho khả năng kháng thuốc của những virus rất nhanh, gây khó khăn trong phát triển vaccine phòng bệnh và thuốc chữa bệnh.