Việt Nam ở nửa đầu thế kỷ XIX (1801–1858) là giai đoạn dưới sự trị vì của nhà Nguyễn, với nhiều chuyển biến lớn về chính trị, kinh tế, xã hội và ngoại giao. Dưới đây là khái quát ngắn gọn:

1. Chính trị

Triều Nguyễn được thành lập năm 1802 sau khi Gia Long (Nguyễn Ánh) đánh bại Tây Sơn, thống nhất đất nước.
Các vua đầu triều như Gia Long (1802–1820), Minh Mạng (1820–1841), Thiệu Trị (1841–1847), và Tự Đức (1847–1883) đều theo chế độ quân chủ chuyên chế trung ương tập quyền.
 Chia nước thành trấn/quận/huyện, thực hiện cải cách hành chính, tổ chức thi cử Nho học nghiêm ngặt để tuyển chọn nhân tài.

2. Kinh tế

Chủ yếu là nông nghiệp, phụ thuộc vào thiên nhiên, thủy lợi được chú trọng xây dựng.
Công thương nghiệp bị hạn chế do chính sách "bế quan tỏa cảng", chỉ giao thương với một số nước như Trung Quốc và phương Tây trong mức hạn chế.
Kinh tế tự cung tự cấp là chủ yếu, ít có sự phát triển năng động.

3. Xã hội

Xã hội phân chia giai cấp rõ rệt: vua – quan lại – nông dân – thợ thủ công – thương nhân – nô tỳ.
 Nho giáo giữ vai trò chủ đạo, nhưng Thiên Chúa giáo phát triển mạnh, dẫn đến mâu thuẫn với triều đình.
Các cuộc nổi dậy nông dân diễn ra nhiều do áp bức, thuế khóa nặng nề, thiên tai mất mùa.

4. Ngoại giao

Triều đình chủ yếu giao thiệp với Trung Quốc theo lối triều cống.
Có tiếp xúc với phương Tây, nhất là Pháp, nhưng tỏ ra dè dặt, nghi kỵ, đặc biệt với những ảnh hưởng từ Thiên Chúa giáo.
Đến năm 1858, liên quân Pháp – Tây Ban Nha tấn công Đà Nẵng, mở đầu thời kỳ xâm lược của thực dân Pháp.

Việt Nam ở nửa đầu thế kỷ XIX là thời kỳ ổn định về mặt chính trị, bảo thủ về kinh tế, bế tắc trong ngoại giao, và mâu thuẫn xã hội gia tăng, đặt tiền đề cho sự suy yếu và thất thủ trước Pháp sau này.