Vốn bản tính ngang ngạnh lại phải bắt đầu một môi trường mới tính tôi có đôi chút xa cách với bạn học. Tôi chẳng nói chuyện với ai cũng chẳng tiếp xúc với ai mỗi giờ ra chơi tôi chỉ biết cúi gằm mặt xuống bàn hoặc lẳng lặng ngắm các bạn chơi ngoài sân.

Mấy lần cô Lan để ý cô đều xuống hỏi han tôi xem có phải vì chưa thích ứng được hay có khúc mắc gì. Tôi chỉ đáp hờ “ KHông sao ạ! Em không thích chơi!”.

Cô xoa đầu tôi và bảo “Ngoan nào, chơi với các bạn con sẽ thấy đỡ buồn hơn”, hay “Có gì con cứ nói với cô nhé, cô sẽ giúp con giải tỏa”. Ở trong tâm trí đứa trẻ như tôi làm gì có nhiều tâm sự đến thế cũng chẳng hiểu phải chia sẻ thế nào. Tôi vẫn học tập vẫn đến trường bình thường. Tôi không có cảm xúc gì đặc biệt với cô chỉ nhớ rằng chữ cô rất đẹp và giọng cô cực kì ấm áp.

Rồi một hôm, cũng như bao buổi lên lớp khác cô đang giảng bài. Còn tôi thì mải miết với suy nghĩ của chính mình. Tôi nhớ đến kỉ niệm cái ngày gia đình tôi chưa đến mức như bây giờ bố mẹ tôi còn đưa tôi đi công viên, đi đu quay ăn những món đồ ăn đầy hấp dẫn. Tâm trí tôi đang phiêu lãng ở một nơi thật xa. Bỗng có tiếng bạn gọi mình “? cô gọi bạn trả lời kìa”. Tôi ấp úng đứng dậy mà chẳng hiểu cô đang hỏi mình điều gì. Tôi đứng im như trời trồng mặt cúi gắm xuống bàn. Cô Lan chỉ nhẹ nhàng nhắc nhở “Nga từ giờ chú ý bài giảng nhé con!” Rồi cho tôi ngồi xuống. Sau buổi hôm ấy tôi bắt đầu thấy xấu hổ với bạn bè. Và cũng không còn lơ đãng nữa.

Hôm nay đầu tuần như thường lệ chúng tôi sẽ có một tiết ngữ văn. Cô ? vào lớp giảng bài về tình yêu thương gia đình. Cô giảng bài say sưa về thiên chức làm mẹ tuyệt vời thế nào. Cô đặt câu hỏi cho cả lớp hãy tìm một câu ca dao nói về thiên chức làm mẹ. Cái này đơn giản quá tôi đã từng nghe bà ngoại nói rồi. Tôi giơ tay thật nhanh và như ý mình cô ? gọi tôi đứng dậy trả lời. KHông chút ngần ngại tôi đọc to rõ ràng : “Đàn bà mà chẳng có con/ Khác gì hoa nở trên non một mình”. Tôi thật đắc ý dưới con mắt trầm trồ của các bạn còn cô ? tôi thấy cô có gì đó thoáng buồn. Nhưng chỉ là suy đoán mà thôi. Cô cho tôi ngồi xuống và khen tôi rất chịu khó sưu tầm ca dao tục ngữ.

... Tất cả họ không được Thạch Lam miêu tả chi tiết: nguồn gốc, xuất thân, số phận... nhưng có lẽ nhờ thế mà số phận họ hiện lên càng thêm bé nhỏ, tội nghiệp, ai cũng sống một cách âm thầm, nhẫn nhục, lam lũ. Văn Thạch Lam là như thế: nhẹ về tả, thiên về gợi và biểu hiện đời sống bên trong: sống trong lặng lẽ, tăm tối nhưng giữa họ không thể thiếu vắng tình người. Qua những lời trao đổi và những cử chỉ thân mật giữa họ ta nhận ra được mối quan tâm, gắn bó. Và tất cả họ dường như đều hiền lành, nhân hậu qua ngọn bút nhân hậu của Thạch Lam.

Nhưng giữa bấy nhiêu con người, nhà văn chỉ đi sâu vào thế giới tâm hồn của "hai đứa trẻ": Liên và An. Chúng chưa phải là loại cùng đinh nhất của xã hội nhưng là tiêu biểu cho những con nhà lành, đang rơi vào cảnh nghèo đói, bế tắc vì sa sút, thất nghiệp.

Không phải ngẫu nhiên tác giả lấy "Hai đứa trẻ" để đặt tên cho truyện ngắn của mình. Hình ảnh tăm tối của phố huyện và những con người tăm tối không kém, sống ở đây hiện lên qua cái nhìn và tâm trạng của chị em Liên, đặc biệt là của Liên. Mở đầu tác phẩm ta bắt gặp hình ảnh Liên ngồi yên lặng bên mấy quả thuốc sơn đen "đôi mắt chị bóng tối ngập đầy dần và cái buồn của buổi chiều quê thấm vào tâm hồn ngây thơ của chị" và "chị thấy buồn man mác trước cái giờ khắc của "ngày tàn". Thạch Lam không miêu tả tỉ mỉ đời sống vật chất của họ, nhà văn chủ yếu đi sâu thể hiện thế giới tinh thần của Liên với nỗi buồn man mác, mơ hồ của một cô bé không còn hoàn toàn trẻ con, nhưng cũng chưa phải là người lớn. Tác giả gọi "chị" là vì quả Liên là một người chỉ biết quan tâm săn sóc em bằng tình cảm trìu mến, dịu dàng, biết đảm đang tảo tần thay mẹ nhưng tâm hồn Liên thì vẫn còn là tâm hồn trẻ dại với những khao khát hồn nhiên, thơ ngây, bình dị.

Ở đây, nhà văn đã nhập vào vai của "hai đứa trẻ", thấu hiểu, cảm thông, chỉa sẻ và diễn tả cái thế giới tâm hồn trong sáng của chị em Liên: hình ảnh bóng tối và bức tranh phố huyện mà ta đã nói trên kia được cảm nhận chủ yếu từ nỗi niềm khao khát của hai đứa trẻ. Tâm hồn trẻ vốn ưa quan sát, sợ bóng tối và khát khao ánh sáng. Bức tranh phố huyện hiện ra chính là qua tâm trạng này: "Hai chị em gượng nhẹ (trên chiếc chõng sắp gãy) ngồi yên nhìn ra phố..." Liên trông thấy "mấy đứa trẻ con nhà nghèo ven chợ cúi lom khom trên mặt đất đi lại tìm tòi" nhưng "chính chị cũng không có tiền để mà cho chúng nó...". Trời nhá nhem tối, bây giờ chị em Liên mới thấy thằng cu bé xách điếu đóm và khiêng cái ghế trên lưng ở trong ngõ đi ra... Hai chị em Liên đứng sững nhìn theo" bà cụ Thi "đi lẫn vào bóng tối... "Hai chị em đành ngồi yên trên chõng đưa mắt theo dõi những người về muộn từ từ đi trong đêm"... "Từ khi nhà Liên dọn về đây... đêm nào Liên và em cũng phải ngồi trên chiếc chõng tre dưới gốc cây bàng với cái tối của quang cảnh phố xung quanh"... Đêm tối đối với Liên "quen lắm, chị không sợ nó nữa". "Không sợ nó nữa" nghĩa là đã từng sợ. Chỉ mất từ "không sợ nó nữa" mà gợi ra bao liên tưởng. Hẳn là Liên đã từng sợ cái bóng tối dày đặc đã từng bao vây những ngày đầu mới dọn về đây. Còn bây giờ Liên đã "quen lắm". Sống mãi trong bóng tối rồi cũng thành quen, cũng như khổ mãi người ta cũng quen dần với nỗi khổ. Có một cái gì tội nghiệp, cam chịu qua hai từ "quen lắm" mà nhà văn dùng ở đây. Nhưng ngòi bút và tâm hồn của Thạch Lam không chỉ dừng ở đấy. Cam chịu nhưng cũng không hoàn toàn cam chịu, nhà văn đã đi sâu vào cái nỗi thèm khát ánh sánh trong chỗ sâu nhất của những tâm hồn trẻ dại. ông dõi theo Liên và An ngước mắt lên nhìn vòm trời vạn ngôi sao lấp lánh để tìm sông Ngân hà và con vịt theo sau ông thần nông như trẻ thơ vẫn khao khát những điều kì diệu trong truyện cổ tích, nhưng vũ trụ thăm thẳm bao la đối với tâm hồn hai đứa trẻ như đầy bí mật, lại quá xa lạ làm mỏi trí nghĩ, nên chỉ một lát, hai em lại cúi nhìn về mặt đất, và quầng sáng thân mật xung quanh ngọn đèn lay động của chị Tí... Nhà văn chăm chú theo dõi từ cử chỉ, ánh mắt của chúng và ghi nhận lại thế thôi. Nhưng chỉ cần thế, cũng đủ làm nao lòng người đọc. Sống mãi trong bóng tối, "quen lắm" với bóng tối, nhưng càng như thế, chúng càng khát khao hướng về ánh sáng, chúng theo dõi, tìm kiếm, chỉ mong ánh sáng đến từ mọi phía: từ "ngàn sao lấp lánh trên trời", đếm từng hột sáng lọt qua phên nứa, chúng mơ tưởng tới ánh sáng của quá khứ, của những kỉ niệm về "Hà Nội xa xăm", "Hà Nội sáng rực, vui vẻ và huyên náo" đã lùi xa tít tắp; chúng mải mê đón chờ đoàn tàu từ Hà Nội về với "các toa đèn sáng trưng"; chúng còn nhìn theo cả cái chấm nhỏ của chiếc đèn xanh treo trên toa sau cùng xa xa mãi..