Bài 22: Sự suy yếu của nhà nước phong kiến tập quyền

I – TÌNH HÌNH CHÍNH TRỊ - XÃ HỘI

1.1. Triều đình nhà Lê

- Từ thế kỉ XVI, nhà Lê bắt đầu suy thoái.

   + Vua, quan ăn chơi sa đọa.

   + Nội bộ triều đình rối loạn, chia bè kết cánh tranh giành quyền lực.

1.2. Phong trào khởi nghĩa nông dân ở đầu TK XVI

a. Nguyên nhân:

- Triều đình suy yếu, không quan tâm đời sống nhân dân.

- Quan lại vơ vét bóc lột thậm tệ.

→ Đời sống nhân dân cực khổ → Mâu thuẫn giai cấp sâu sắc.

→ Nhiều cuộc khởi nghĩa nông dân đã nổ ra: khởi nghĩa Trần Tuân (1511), khởi nghĩa Lê Hy, Trịnh Hưng,.. tiêu biểu nhất là khởi nghĩa của Trần Cảo (1516) ở Đông triều Quảng Ninh.

b. Kết quả và ý nghĩa:

- Kết quả: Các cuộc khởi nghĩa đều bị dập tắt.

- Ý nghĩa: Tuy thất bại nhưng đã tấn công mạnh mẽ vào chính quyền nhà Lê đang mục nát.

II. CÁC CUỘC CHIẾN TRANH NAM - BẮC TRIỀU VÀ TRỊNH - NGUYỄN

1.1. Chiến tranh Nam - Bắc triều

* Nguyên nhân:

- Cuối triều Lê các thế lực cát cứ nổi lên khắp nơi tranh giành quyền lực.

- Năm 1527, Mạc Đăng Dung cướp ngôi nhà Lê lập ra nhà Mạc → Bắc triều.

- Năm 1533, Nguyễn Kim chạy vào Thanh Hoá lập một người thuộc dòng dõi nhà Lê lên làm vua, lập ra Nam triều.

→ Gây ra chiến tranh Nam - Bắc triều.

* Diến biến :

- Chiến tranh giữa hai tập đoàn phong kiến kéo dài hơn 50 năm từ vùng Thanh – Nghệ trở ra bắc.

- Đến năm 1592, Nam triều chiếm được Thăng Long, họ Mạc chạy lên Cao Bằng chiến tranh chấm dứt.

* Hậu quả:

- Gây tổn thất lớn về người và của.

- kinh tế bị tàn phá.

* Tính chất: là cuộc chiến tranh phi nghĩa.

1.2. Chiến tranh Trịnh - Nguyễn và sự chia cắt Đàng Trong - Đàng Ngoài

* Nguyên nhân:

- Nguyễn Kim chết, Trịnh Kiểm lên thay nắm mọi quyền hành gọi là chúa Trịnh → Đàng Ngoài.

- Nguyễn Hoàng vào cai quản vùng Thuận Hóa, thế lực mạnh lên nhanh chóng → Đàng Trong.

- Mâu thuẩn giữa hai tập đoàn phong kiến Trịnh – Nguyễn ngày càng sâu sắc → Chiến tranh Trịnh – Nguyễn bùng nổ.

* Diễn biến:

- Thế kỉ XVII, chiến tranh Trịnh – Nguyễn bùng nổ lịch sử gọi là chiến tranh Đàng Trong – Đàng Ngoài.

- Từ năm 1627 – 1672, họ Trịnh và Họ Nguyễn đánh nhau 7 lần.

- Không phân thắng bại, hai bên lấy sông Gianh làm ranh giới phân chia đất nước làm hai Đàng.

   + Đàng Ngoài từ sông Gianh trở ra.

   + Đàng Trong từ sông Gianh trở vào.

* Hậu quả:

- Chia cắt đất nước, gây đau thương tổn hại cho dân tộc.

- Gây trở ngại cho giao lưu kinh tế, văn hoá làm suy giảm tiềm lực đất nước.

* Chính quyền ở Đàng Trong và Đàng Ngoài.

- Đàng Ngoài :

   + Họ Trịnh xưng vương, xây dựng vương phủ bên cạnh triều đình vua Lê.

   + Quyền lực nằm trong tay chúa Trịnh, vua Lê chỉ trên danh nghĩa → “vua Lê – chúa Trịnh”.

- Đàng Trong: họ Nguyễn truyền nối nhau cầm quyền → chúa Nguyễn.

III. BÀI TẬP

Câu 1: Ý nào dưới đây không phải nguyên nhân bùng bổ các cuộc khởi nghĩa nông dân đầu thế kỉ XVI?

   A. Triều đình nhà Lê suy yếu, rối loại. Vua quan ăn chơi xa xỉ, xây dựng lâu đài cung điện tốn kém.

   B. Quan lại ở địa phương ra sức bóc lột, ức hiếp nhân dân. Đời sống nhân dân khổ cực.

   C. Các phe trong triều tranh giành quyền lực với nhau, nên nông dân nổi dậy để diệt trừ các phe phái.

   D. Triều đình không quan tâm đến đời sống nhân dân.

Câu 2: Thời Lê Sơ, đầu thế kỷ XVI có mâu thuẫn nào gay gắt nhất?

   A. Mâu thuẫn giữa các phe phái phong kiến.

   B. Mâu thuẫn giữa quan lại địa phương với nhân dân.

   C. Mâu thuẫn giữa nông dân với địa chủ.

   D. Mâu thuẫn giữa nhân dân với nhà nước phong kiến.

Câu 3: Cuộc khởi nghĩa tiêu biểu nhất trong phong trào khởi nghĩa nông dân đầu thế kỉ XVI là:

   A. khởi nghĩa Trần Tuân.

   B. khởi nghĩa Lê Hy.

   C. khởi nghĩa Phùng Chương.

   D. khởi nghĩa Trần Cảo.

Câu 4: Ý nghĩa của các cuộc khởi nghĩa nông dân đầu thế kỉ XVI là gì?

   A. Lật đổ nhà Lê sơ.

   B. Bị dập tắt nhanh chóng nên không có ý nghĩa gì.

   C. Góp phần làm cho triều đình nhà Lê mau chóng sụp đổ.

   D. Tiêu diệt tất cả các thế lực cát cứ ở địa phương.

Câu 5: Chiến tranh Nam – Bắc triều diễn ra giữa các thế lực phong kiến nào?

   A. Nhà Mạc với nhà Nguyễn.

   B. Nhà Mạc với nhà Lê.

   C. Nhà Lê với nhà Nguyễn.

   D. Nhà Trịnh với nhà Mạc

Câu 6: Cuộc xung đột Nam – Bắc triều kết thúc, quyền lực của vua Lê như thế nào?

   A. Mất hết quyền lực.

   B. Vẫn nắm truyền thống trị.

   C. Quyền lực bị suy yếu.

   D. Cũng nắm quyền lực nhưng phải dựa vào chúa Trịnh.

Câu 7: Chiến tranh Nam – Bắc triều đã ảnh hưởng như thế nào đối với đời sống nhân dân?

   A. Mùa màng bị tàn phá nặng nề, ruộng đồng bị bỏ hoang, nhiều người chết đói.

   B. Đất nước bị chia cắt.

   C. Nông dân không tham gia vào chiến tranh nên không bị ảnh hưởng gì.

   D. Nông dân nhân cơ hội này đứng lên lật đổ chính quyền nhà Mạc.

Câu 8: Chiến tranh Trịnh – Nguyễn diễn ra trong thời gian nào?

   A. Từ năm 1545 đến năm 1592.

   B. Từ năm 1545 đến năm 1627.

   C. Từ năm 1627 đến năm 1672.

   D. Từ năm 1627 đến năm 1692.

Câu 9: Chiến tranh Trịnh – Nguyễn kết thúc với kết quả như thế nào?

   A. Chiến thắng thuộc về họ Trịnh, họ Nguyễn bị lật đổ.

   B. Chiến thắng thuộc về họ Nguyễn, họ Trịnh bị lật đổ.

   C. Hai bên không phân thắng bại, lấy sông Gianh làm ranh giới phân chia đất nước làm hai đàng.

   D. Hai thế lực phong kiến Trịnh và Nguyễn lần lượt bị nhà Tây Sơn đánh bại.

Câu 10 : Ở Đàng Trong chúa Nguyễn ra sức khai thác vùng Thuận - Quảng để:

   A. lập làng, lập ấp phục vụ nhân dân.

   B. khẩn hoang mở rộng vùng cai trị.

   C. tăng cường thế lực của tầng lớp quan lại địa chủ với việc chiếm dụng nhiều đất đai.

   D. củng cố cơ sở cát cứ.

Câu 11: Thể chế chính trị ở Đàng Ngoài được gọi là:

   A. vua Lê.

   B. chúa Trịnh.

   C. chúa Nguyễn.

   D. vua Lê – chúa Trịnh.